Quốc văn trích diễm/94
94 — ĐÁNH GIẶC MÔNG-CỔ
Trao truyền theo lối phép nhà,
Nhân-Tôn 1 hùng-lược lại là tài hơn.
Rợ Nguyên quen thói tham tàn,
Quân năm mươi vạn những toan tranh hành.
Sắc sai Hưng-Đạo tổng binh,
Với Trần-quang-Khải các dinh tiến vào.
Chương-dương 2 một trận phong đào,
Kìa ai cướp giáo 4 ra vào có công?
Hàm-quan 3 một trận ruổi giong,
Kìa ai bắt giặc 4 uy-phong còn truyền?
Giặc Nguyên còn muốn báo đền,
Mượn đường hộ tống 5 binh thuyền lại sang.
Bạch-đằng 6 một cõi chiến-tràng,
Sương bay trắng đất, máu màng đỏ sông.
Trần Hưng-Đạo đã anh-hùng,
Mà Trần-nhật-Duật kể công cũng nhiều.
Hoài-Văn 7 tuổi trẻ chí cao,
Cờ đề sáu chữ 8 quyết vào lập công.
Trần-bình-Trọng 9 cũng là trung,
Đành làm Nam-quỉ, không lòng Bắc-vương.
Khuyển, Ưng 10 còn nghĩa đá vàng,
Yết-Kiêu, Dã-Tượng 11 hai chàng cũng ghê!
Mà trong ngọc-diệp kim-chi 12,
Lũ Trần-ích-Tắc 13 sao đi đầu hàng?
Nhân khi biến cố vội-vàng,
Kẻ trung người nịnh đôi đường tỏ ra.
Trùng-hưng đem lại sơn hà,
Đã hay thiên-tướng cũng là tái sinh.
CHÚ THÍCH. — 1. Tức là vua Trần Nhân-Tôn (1279-1293). — 2. Chương-dương (nay thuộc huyện Thượng-phúc, Hà-đông) là chỗ ông Trần-quang-Khải đánh thua quân Nguyên lần thứ nhất. — 3. Hàm-quan: tức là Hàm-tử-quan (nay thuộc huyện Đông-yên, Hưng-yên) là chỗ ông Trần-nhật-Duật đánh thua tướng Mông-cổ là Toa-Đô. — 4. Sau trận Chương-dương mở tiệc khao quân, ông Trần-quang-Khải có ngâm một bài thơ trong có hai câu:
Đoạt sáo Chương-dương độ 奪 槊 章 陽 渡
Cầm Hồ Hàm-tử quan 擒 胡 鹹 子 關
Cướp ngọn giáo ở bến Chương-dương,
Bắt giặc ở sông Hàm-tử.
Bởi vậy trong hai câu này mới dùng hai chữ cướp giáo và bắt giặc. — 5. Nguyên khi giặc Nguyên sang đánh lần thứ nhất có một người tôn-thất họ Trần là Trần-ích-Tắc ra hàng tướng Nguyên rồi theo về Tàu. Lần thứ hai quân Nguyên kéo sang, giả danh là đưa Ích-Tắc về nước lập làm An-nam Quốc-vương. — 6. Sông Bạch-đằng chảy qua Quảng-yên, là chỗ quân Nguyên thua lần thứ hai. — 7. Hoài-Văn là tước ông Trần-quốc-Toản. — 8. Nguyên hồi quân Nguyên sang đánh lần thứ nhất, quân ta thua to, kinh-thành thất thủ, vua Nhân-tôn họp các vương hầu bàn việc trống với giặc, bấy giờ ông Trần-quốc-Toản mới có 15, 16 tuổi không được dự bàn; ông về nhà tụ họp thân thuộc sửa đồ khí-giới, làm lá cờ đề 6 chữ: « Phá cường địch báo hoàng ân 破 彊 敵 報 皇 恩 » nghĩa là phá giặc mạnh báo ơn vua. Vua thấy vậy bèn cho làm phó-tướng cùng với ông Nhật-Duật đánh được trận Hàm-tử. — 9. Trần-bình-Trọng là một ông tướng bấy giờ đánh nhau với giặc thua bị bắt. Tướng Nguyên khuyên dỗ về hàng sẽ phong cho tước vương, ông không chịu, trả lời rằng: « Tao thà làm quỉ nước Nam, không thèm làm vương đất Bắc ». — 10. Là phận tôi tớ. Theo điển trong truyện Kiều. — 11. Là hai tên người nhà của ông Trần-hưng-Đạo; lúc ông thua quân Nguyên ở Chi-lăng nhờ hai tên ấy theo hầu mới chạy thoát được về Vạn-kiếp. — 12. Nghĩa đen là lá ngọc cành vàng, nói dòng-dõi họ nhà vua. — 13. Xem câu chú-thích thứ 5 trên kia.