Tân thu ngẫu hứng

by Nguyễn Du

Nguyên văn chữ Hán	Phiên âm Hán Việt	Dịch nghĩa
江城一臥閱三周 北望家鄉天盡頭 麗水錦山皆是客 白雲紅樹不勝秋 此身已作樊籠物 何處重尋汗漫遊 莫向天涯嘆淪落 何南今是帝王州	Giang thành[1] nhất ngọa duyệt tam chu Bắc vọng gia hương thiên tận đầu Lệ Thủy, Cẩm Sơn[2] giai thị khách Bạch vân hồng thụ bất thăng thu Thử thân dĩ tác phàn lung vật Hà xứ trùng tầm hãn mạn du Mạc hướng thiên nhai thán luân lạc Hà Nam kim thị đế vương châu[3]	Nằm ở thành bên sông chốc đã ba năm tròn Trông về bắc quê nhà ở tận cuối trời Ở Lệ Thủy, Cẩm Sơn vẫn chỉ là khách Mây trắng cây hồng bao xiết vẻ thu Thân này đã làm vật trong lồng trong chậu Còn tìm đâu lại cuộc chơi phóng đãng Chớ nhìn chân trời mà than thân lưu lạc Phía nam sông nay đã là đất của vua rồi.

   

---

---

Chú thích

1. ▲ Thành bên sông. Đây là thành Động Hải bên sông Nhật Lệ, tức là thành Quảng Bình hiện giờ. Tại Quảng Bình, Nguyễn Du làm Cai Bạ gần bốn năm, từ 1809 đến 1813. Vậy bài này làm khoảng 1811-1812
2. ▲ Sông Nhật Lệ và núi Cẩm Lý. Sông Nhật Lệ chảy ngang qua tỉnh lỵ, núi Cẩm Lý ở nơi ranh giới. Núi Cẩm Lý còn có tên là Ngân Sơn. Sách Đại Nam nhất thống chí chép rằng: "Xưa có người leo núi bị lạc đường, thoạt thấy một hòn núi sản xuất toàn bạch ngân, rất lấy làm lạ. Lúc trở về nói lại cùng người làng, rồi dẫn nhau theo đường cũ tìm lên núi thì mù mịt không thấy lối đi". Sách Ô châu cận lục nói rằng: "Cẩm Lý chung linh, túc dĩ sản bạch ngân chi dị" (nghĩa là: Núi Cẩm Lý un đúc khí linh, nên sinh ra bạc trắng rất lạ). Đó là nói về núi này
3. ▲ Quảng Bình lúc bấy giờ là một trong bốn dinh lệ thuộc Kinh sư. Đế vương châu tức Kinh sư. Trong bài này tác giả tỏ ý chán việc làm quan muốn trở về vườn nhưng không thể về được vì tấm thân đã trở thành "chim lồng cá chậu" rồi. Rồi lại mượn cảnh Quảng Bình đã thuộc về Kinh sư, để ngụ ý rằng: "Thôi đừng than thở nữa, dù có về vườn cũng ở trong đất nhà vua. Tránh đâu cho khỏi nắng"