Trở binh hành

by Nguyễn Du

Nguyên văn chữ Hán	Phiên âm Hán Việt	Dịch nghĩa
金鏘鏘鐵錚錚 車馬馳驟雞犬鳴 小戶不閉大戶閉 扶老攜幼移入城 本地六月至九月 滑濬二縣齊稱兵 賊殺官吏十八九 滿城西風吹血腥 更有山東直隸遙相應 白蓮異術多神靈 州官聞賊至 挑燈終夜籍民丁 州弁聞賊至 磨礪刀劍戛戛鳴 州人聞賊至 三三五五交頭細語聲咿嚶 行人遠來不解事 但聞城外進退皆炮聲 河南一路皆振動 羽檄急發如飛星 滾滾塵埃蔽天日 步騎一蹤復一橫 騎者彎角弓 長箭滿壺白羽翎 步者肩短槊 新磨鐵刃懸朱纓 又有新點丁壯之兵器 削竹為鎗皮上青 大車載弓 小車裝尖釘 終日往來無暫停 數百里地遍戈甲 道路壅塞無人行 長送長嘆短送默 進退維谷難為情 昨日黃河水大至 五日無食棲沙汀 今日衛州阻盜賊 不知前路何時清 安得風車日萬里 飛身一息來天京 吾聞內顧頻年苦荒旱 只有春作無秋成 湖南河南久無雨 自春徂秋田不耕 大男小女頻饑色 糠枇為食藜為羹 眼見饑莩死當道 懷中棗子身邊傾 空戶壁上有查字 數百餘戶皆饑零 小民不忍寒且饑 苟圖飽燠身為輕 黃池弄甲不足道 稍加存恤當自平 民死在歲不在我 勿得欺心蔽聖明 昨見新鄭城門粘榜示 按戶給粟蘇殘氓 黃河以北麥又熟 百日而輩妻子皆得生 歸來歸來勿作死 撫官惠保如父兄	Kim tương tương, thiết tranh tranh Xa mã trì sâu, kê khuyển minh Tiểu hộ bất bế, đại hộ bế Phù lão huề ấu di nhập thành Bản địa lục nguyệt chí cửu nguyệt Hoạt, Tuấn nhị huyện tề xưng binh Tặc sát quan lại thập bát cửu Mãn thành tây phong xuy huyết tinh Cánh hữu Sơn Đông, Trực Lệ dao tương ứng Bạch Liên[1] dị thuật đa thần linh Châu quan văn tặc chí Khiêu đăng chung dạ tịch dân đinh Châu biền văn tặc chí Ma lệ đao kiếm giát giát minh Châu nhân văn tặc chí Tam tam ngũ ngũ giao đầu tế ngữ thanh y anh Hành nhân viễn lai bất giải sự Đản văn thành ngoại tiến thoái giai pháo thanh Hà Nam nhất lộ giai chấn động Vũ hịch cấp phát như phi tinh Cổn cổn trần ai tế thiên nhật Bộ kỵ nhất tung phục nhất hoành Kỵ giả loan giác cung Trường tiễn mãn hồ bạch vũ linh Bộ giả kiên đoản sáo Tân ma thiết nhận huyền chu anh Hựu hữu tân điểm đinh tráng chi binh khí Tước trúc vi thương bì thượng thanh Đại xa tải cung chước Tiểu xa trang tiêm đinh Chung nhật vãng lai vô tạm đình Sổ bách lý địa biến qua giáp Đạo lộ ủng tắc vô nhân hành Trường tống trường thán, đoản tống mặc Tiến thoái duy cốc nan vi tình Tạc nhật Hoàng Hà thủy đại chí Ngũ nhật vô thực thê sa đinh Kim nhật Vệ Châu trở đạo tặc Bất tri tiền lộ hà thời thanh An đắc phong xa nhật vạn lý Phi thân nhất tức lai thiên kinh Ngô văn nội cố tần niên khổ hoang hạn Chỉ hữu xuân tác vô thu thành Hồ Nam, Hà Nam cửu vô vũ Tự xuân tồ thu điền bất canh Đại nam tiểu nữ tần cơ sắc Khang tì vi thực lê vi canh Nhãn kiến cơ biểu tử đương đạo Hoài trung táo tử thân biên khuynh Không ốc bích thượng hữu "tra" tự[2] Sổ bách dư hộ giai cơ linh Tiểu dân bất nhẫn hàn thả cơ Cầu đồ bão úc thân vi khinh Hoàng trì lộng giáp[3] bất túc đạo Sảo gia tồn tuất đương tự bình "Dân tử tại tuế bất tại ngã"[4] Vật đắc khi tâm tế thánh minh Tạc kiến Tân Trịnh[5] thành môn niêm bảng thị Án hộ cấp túc tô tàn manh Hoàng Hà dĩ bắc mạch hựu thục Bách nhật nhi bối thê tử giai đắc sinh Quy lai quy lai vật tác tử Phủ thần huệ bảo như phụ huynh	Đồ đồng đồ sắt leng keng loảng xoảng Xe ngựa chạy rầm rập, gà chó kêu Nhà nghèo không đóng cửa, nhà giàu đóng cửa Dìu già dắt trẻ dời vào trong thành Đất này từ tháng sáu đến tháng chín Hai huyện Hoạt, Tuấn cùng nổi binh Quan lại mười người, giặc giết tám chín người Đầy thành gió tây thổi mùi máu tanh Lại thêm Sơn Đông, Trực Lệ từ xa hưởng ứng Bạch Liên giáo có nhiều phép thuật thần linh Quan châu nghe tin giặc đến Khêu đèn suốt đêm lập sổ đinh Quan võ nghe tin giặc đến Mài dao liếc kiếm nghe chối tai Dân trong châu nghe tin giặc đến Túm ba, tụm năm châu đầu nói xì xào Khách từ xa đến không hiểu chuyện gì Chỉ nghe ngoài thành lui tới đều theo tiếng pháo lệnh Cả miền Hà Nam đều chấn động Hịch lệnh cấp tốc như sao bay Bụi cuốn che lấp mặt trời Bộ binh kị binh chạy dọc ngang Kị binh giương cung sừng Tên dài gắn lông chim trắng để đầy bầu Bộ binh vác giáo ngắn Mũi thép mới mài, tua đỏ treo lủng lẳng Lại có binh khí của tráng binh mới gọi Vót trúc làm giáo, vỏ còn xanh Xe lớn chở cung dây Xe nhỏ chở chông nhọn Suốt ngày qua lại không ngừng Mấy trăm dặm chỗ nào cũng có binh lính Đường sá bế tắc, không người đi Người đưa tiễn xa than dài, người đưa tiễn gần im lặng Tới lui đều trong tình trạng khó khăn Hôm qua nước Hoàng Hà dâng cao Năm ngày không có ăn, đậu thuyền trên bãi sông Hôm nay ở Vệ Châu giặc cướp chận đường Không biết đường trước mặt bao giờ yên Sao được xe gió một ngày đi vạn dặm Bay vù một mạch đến thiên kinh Ta nghe dân trong vùng nhiều năm khổ đại hạn Chỉ có cầy cấy mà không có thu hoạch Hồ Nam, Hà Nam đã lâu không mưa Từ xuân tới thu ruộng bỏ không cày Trai lớn gái nhỏ vẻ ốm đói Tấm cám làm cơm, rau lê làm canh Tận mắt thấy người đói chết trên đường Hột táo trong bọc lăn bên mình Nhà bỏ không, có chữ "tra" (xét) trên vách Mấy trăm nhà đều trôi giạt vì đói Dân mọn không kham nổi đã lạnh lại đói Chỉ sao lo được no ấm mà coi nhẹ tấm thân (Dân đói làm loạn chỉ như trẻ con) chơi đùa binh khí trong vũng ao, không đáng nói Xét thương một chút là yên ngay "Dân chết vì năm mất mùa, chẳng phải tại ta" (vua quan) Đừng dối lòng che mắt thánh minh. Hôm trước thấy cửa thành Tân Trịnh yết bảng cáo thị: "Xét theo từng nhà mà cấp lúa cứu dân sống sót. Phía bắc sông Hoàng Hà lúa mạch lại chín Trăm ngày nữa vợ con các người đều được sống Về đi về đi, chớ có liều chết Quan phủ gìn giữ dân như cha anh"

   

---

---

Chú thích

1. ▲ Bạch Liên giáo: một tổ chức bí mật có tính chất tôn giáo, có từ đời Nguyên, thường nổi binh đánh khắp nơi. Sang đời Thanh, Bạch liên giáo cũng phát triển
2. ▲ Ý nói đã kiểm tra
3. ▲ Điển lấy ở sách Hán thư, ý nói nhân dân vì đói rét mà nổi loạn, ví như trẻ con chơi đùa binh khí trong ao chuôm
4. ▲ Dân tử tại tuế bất tại ngã: dân chết tại trời làm mất mùa chứ không phải tại ta. Điển lấy trong sách Mạnh Tử. Đó là câu nói của bọn quan lại, vua chúa ngày trước, thấy dân đói thì đổ tội cho trời làm mà không nhận là mình không mang lại hạnh phúc cho dân
5. ▲ Đời Thanh, thành này thuộc phủ Khai Phong, tỉnh Hà Nam