diệu khác với đạo thường. Ngài nói rằng: « Đạo bất viễn nhân, nhân chi vi đạo nhi viễn nhân, bất khả dĩ vi đạo 道 不 遠 人， 人 之 為 道 而 遠 人， 不 可 以 為 道. » Nghĩa là: đạo không xa cái bản-tính người ta, hễ vì đạo mà xa cái bản-tính ấy thì đạo ấy không phải là đạo. Bởi vậy cái tông-chỉ của Ngài là chủ lấy Hiếu, Đễ, Trung, Thứ làm gốc, và lấy sự sửa mình làm cốt mà dạy người. Ngài chỉ dạy người về sự thực-tế hiện-tại, chứ những điều viễn-vông ngoài những sự sinh-hoạt ở trần-thế ra thì ngài không bàn đến. Nói đến sự sống chết thì Ngài bảo rằng: « Vị tri sinh, yên tri tử 未 知 生， 焉 知 死 »: chưa biết được việc sống, sao đã biết được việc chết. Nói đến việc quỉ-thần thì ngài bảo rằng: « Quỉ-thần kính nhi viễn chi 鬼 神 敬 而 遠 之: quỉ-thần thì nên kính, mà không nên nói đến. »
Tổng chi, đạo ngài thì có nhiều lý-tưởng cao-siêu (xem sách Nho-giáo)[1] nhưng về đường thực-tế thì chú-trọng ở luân-thường đạo-lý. Cái đạo luân-lý của ngài có thể truyền cho muôn đời về sau không bao giờ vượt qua được. Đối với mọi người thì ngài dạy: « Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân 己 所 不 欲 勿 施 於 人: điều gì mà mình không muốn người ta làm cho mình, thì mình đừng làm cho ai ». Đối với việc bổn-phận của mình thì ngài dạy: Quân-tử động nhi thế vi thiên-hạ đạo, hành nhi thế vi thiên-hạ pháp, ngôn nhi thế vi thiên-hạ tắc, viễn chi tắc vọng, cận chi tắc bất yếm. 君 子 動 而 世 為 天 下 道， 行 而 世 為 天 下 法， 言 而 世 為 天 下 則， 遠 之 則 望， 近 之 則 下 饜: người quân-tử cử-động việc gì là để làm đạo cho thiên-hạ, nói-năng điều gì là để làm mực cho thiên-hạ; người ở xa thì muốn lại gần, người ở gần thì không bao giờ chán[2].
Đạo của Khổng-tử truyền cho thầy Tăng Sâm 曾 参; Tăng Sâm truyền cho Khổng Cấp 孔 伋; Khổng Cấp truyền cho thầy Mạnh Kha 孟 軻 tức là thầy Mạnh-tử 孟 子.
- ▲ Nho-giáo - Trung-tâm Học-liệu xuất-bản trọn bộ 2 quyển.
- ▲ Sánh với lời của Khang Đức tiên-sinh là một nhà đại-triết-học ở phương Âu: « Agis de telle que la maxime de ton vouloir puisse être acceptée comme règle universelle »: Ăn-ở thế nào cho bao nhiêu những việc mình làm có thể làm cái công-lệ cho thiên-hạ.
