Từ điển Việt–Bồ–La/A
Dictionarivm
Annamiticvm
Seu Tunkinenſe cum Luſitana, & Latina declaratione.
ả, chị ả: Irmãa primogenita: Soror primogenita.
ác, dữ: mao: malus, a, um. ác nghiẹp: fazer mal: malum agere. ác tâm, lào᷄ dữ: maos boſes: nequam. đại ác, dữ làm: cruel: crudelis, le. ác, chơi ác: brincar, folgar: ludo, is. hay ác, ác nghíep: brincador, brincão: luſor, oris.
ác quạ, cái ác: coruo: coruus, i. ác mỗ, dai ác: os coruos te comão: corui te rodant, maledictum.
ác, thâm: preto: niger, a, um. gà ác: galinha preta: gallina nigra. mèo ác: gato preto: fellis niger.
ác mó: papagaio: pſittacus, i. ác, mỏ ác: boca do eſlamago: os ventriculi.
ách, nạn: deſaſtre: infortunium, ii. ngày ách: dia aziago ou azinhago: dies ater. tóu᷄ ách, đưa nạn: deſuiar, ò deſaſtre: declinare infortunium; hoc apud Ethnicos ſit conuluium faciendo diabolo &c.
ách: iugo: iugum, i. ách tlâu: iugo da bufara: iugum bubali.
ai: quem: quis. ai đấy: quẽ eſtà ahy: quis eſt ibi. ai đi: quem vai: quis it. ſi addatur vox, có, tunc, ai, ſignificat aliquis, vt; có ai đi[đính chính 1]: està alguem que và: aliquis ne eſt qui eat? ai là ai, ai nấy: quemquer: quiſquis chảng có ai: não[đính chính 2] ha ninguem: nullus eſt.
ai, ꞗua hán ai đé: nome de Rey da China, em cuio tempo naceo Chriſto Noſſo Senhor: nomen Regis Sinarum qui regnabat natus eſt Chriſtus
Dominus, alij; hán minh đé.
ải, đàng đeò: caminho por entre matos: via in ſyluis[đính chính 3].
ải, ảm, nát hư: couſa podre: putris, tre, putridus, a, vm. gỗ ải: madeira podre: lignum putre.
ấy, eſſe, aquelle: is, ille. ấy là: eis ahï̀: ecce, en. ấy nó: eis aquell: en ille. ấy ꞗậy: por iſſo: propterea.
áy: murcharſe: marceſco, is marceo es: áy lá, héo: murcharſe as folhas das aruores: marceſcere arborum folia.
am, am hiẻu: official primo: opifex optimus, eximius[đính chính 4].
ảm, ảm con: ter ò filho nos bracos: gerere infantem in vlnis.
âm, tối: eſcuro: obſcurus, a, um, tenebroſus, a um.
âm phủ: inferno, infernus, quia locus ille eſt tenebroſus.
âm dựơng: terra e ceo: terra & cœlum, putant eſſe duas partes in quas diuiditur primum principium, cælum vocant Patrem, & terram Matrem; coitum etiam maris & fœminæ, âm dương, modeſtè dicunt.
âm dương, xin âm dương: lançar ſortes com moeda: ſortes mittere monetis.
âm, vật âm mình: vergonhas do homem ou molher: verenda, orum, ſic modeſtè vocant.
ấm: quentura moderada: calor moderatus. ấm mình: ter ò corpo quente: caleſco, is. ấm áo: enrouparſe contra ò frio: calefieri veſtibus. bình ấm caldeirinha de aquentar agoa: ahenulum ad calefaciendam aquam. nấu cho ấm, hâm ấm: aquentar pouco: calefacere parum.
ấm, chó ấm ảng: ò cão ranger os dentes antes que morda: infrendere canem ante morſum.
ám, quỉ ám, người quỉ ám: endemoninhado: energumenus, a, um.
ầm ầm: roncos do mar, ou do trouão, ou de outra couſa ſemelhante: ſonitus maris, vel tonitrui, vel quid ſimile.
ẩm, của ẩm: couſa mofoſa: mucidus, a, vm. cây ẩm, gổ
ẩm: aruore podre, pao podre: putris arbor, putre lignum.
an: deſcanço: requies, ei. bàng an: ſaude, pas: ſanitas, atis, pax, cis. an nghiêm: pas em todo ò reino, pouo: pax vniuerſalis, tranquillitas totius populi.
an, tràng an, kinh dô: Corte: aula, æ, curia, æ.
an, nghê an: nome de hũa Prouincia de Tonquim: nomen cuiuſdam Prouinciæ in Tunkinenſi regno.
an, an ſách: estante de liuro: ambo, onis, pluteus, ei.
an, an mình: boa diſpoſição: valetudo commoda.
an, an ủy: conſolar: ſolor, aris, conſolor, aris, leuo, as.
ăn: comer: edo, is, comedo, is. ăn cơm: comer arros: edere orizam, ſumitur pro prandio vel cænâ.
ăn, ăn mầng: feſteiar com banquete algum bom ſucceſſo: conuiuio celebrare fœlicem euentum. ăn tết: feſteiar com conuite os tres primeiros dias do anno nouo: conuiuium agere primis tribus diebus recentis anni.
ăn, ăn may: pedir eſmola: mendico, as. ăn mày ăn mót, idem.
ăn, ăn vía: feſta do nacimento del Rey: natale Regis.
ăn, ăn táp: comer carne mal aſſada, chamuſcada: carnem malè aſſam ferè crudam comedere.
ăn tạp: comer carne: veſci carnibus. ngày ăn tạp: dia de carne: dies quo licet veſci carnibus.
ăn chay: ieiuar, ou ieiumar: ieiuno, as. propriè ſignificat abſtinere à carne & piſce, nunc autem eſt in vſu ad ſignificandum Chriſtianorum ieiunium. ăn chay cả: Coreſma: quadrageſima.
ăn kiêng: abſterſe de comer algũa couſa: abſtinere ab aliquo cibo.
ăn lại. remoer: rumino, as.
ăn tièn, ăn géy, ăn chỉ: leuar as cuſtas os officiais da iustica: impenſas à iuſtitiæ miniſtris ſumi.
ăn lờ, ăn lải: ganhar por onzena: lucrari vltra ſortem per vſuras.
ăn, của tàu ăn: mercancia
com que ſe carrega à nao: merces quibus nauis impletur.
ăn, géy ăn mực: ò papel tomar bem à tinta: carta benè ſuſcipit atramentum.
ăn, bùâm ăn[đính chính 5] róu᷄: vela polla bolina: naui obliqua vela facere. bùâm ăn gió: com as Velas[đính chính 6] tomar bem ò vento: vela ventis benè aptari, & impleri.
ăn nan tội: contrição ou dor dos peccatos: dolor de peccatis.
ăn tlộm: furtar: furor, aris.
ăn cướp: rapar, ou furtar com violencia: rapio, is.
ăn cáp: furtar em preſença com manha: arte aliquid ſubripere.
an, cưa ăn gổ: à ſerra entrar bem pollo pao: ſerram aptè lignum findere, & ſic de alijs inſtrumentis.
ấn: ſello: ſigillum, i. ấn nhà ꞗua, ấn nhà Chúa: ſello del Rey: ſigillum regium.
ấn, đanh ấn: ſellar com ſello: ſigillo, as.
ấn, sấp ấn: ferias da Iuftiça em que ſe fecha ò ſello: ſigillum claudi, cum miniſtri iuſtitiæ feriantur, nempe tribus diebus ante nouum annum vſque ad vndecimum diem menſis primi.
ấn, khai ấn: abrir ò ſello: aperire ſigillum, ideſt finiri feriales dies.
ấn, ấn cuíet, cầm ấn: ſinal do diabo, ter mao neſſe ſinal do diabo: ſignum dœmonis, datum ſcilicet à venefico, illud ſignum compreſſis ad quamdam normam digitis conſeruare ſeu tenere ſolent.
ấn, ấn xuấng: carregar pera baixo, calcar: comprimere in partem inferiorem ſeu calcare.
ẩn, ẩn mình: eſconderſe: lateo, es.
án, án mạch: tomar ò pulſo: pulſum tentare.
áng, áng ná: pay e may: pater & mater.
áng, áng hát: caſa em que ſe canta, e fazem feſtas publicas: domus in qua celebrantur cantus & choreæ publicæ.
áng, áng hội: caſa em que ſe fas dedicacão: domus in qua fit aliqua dedicatio, vt templi &c.
ảng, chó ấm ảng: vide ấm.
anh: irmão mais velho: frater natu maior. eſt nomen honorificum.
anh em: irmãos mais velhos e mais moços: fratres maiores natu & minores, ſic vocantur inter ſe eiuſdem ſortis homines.
anh, chim vàng anh: nome de certa aue amarella: quædam auis aurei coloris.
ảnh: imagem: imago, inis.
ảnh thờ: imagem do altar: imago quæ in altari colitur.
ảnh đeo, ảnh mang: imagem que ſe leua ao peſcoço ou peito como varonica &c: imago collo appenſa.
ảnh phép: veronica com indulgentias, ou nomina: icuncula cum indulgentijs, vel reliquiaria theca.
ảnh ngăọc: reliquiario com criſtais: reliquiaria theca cum cryſtallis.
ảnh: reſplandor da lus: radius[đính chính 7] lucis. ảnh mạt blời: rayo do ſol: radius ſolis.
ánh: rayo de lus: radius lucis.
ánh tỏi: dente de alho: ſpica allij.
ánh gờng: dente de gingibre: ſpica zinziberis.
ao: tanque: piſcina, æ.
ao: tornar à medir: metiri iterum. ao gạo: tornar medir ò arròs: iterum metiri orizam ad propriam trutinam aut menſuram.
ao ước, ước ao: deſeiar ou cubiçar[đính chính 8]: cupio, is, deſidero, as.
áo: veſtido: veſtis, is. may áo: fazer cabaya ou veſtido nouo: veſtem nouam conficere. vá vel ꞗá aó: remendar o veſtido: reſarcire veſtem.
áo cọc: cabaya curta como camiſa: induſium, ij.
áo kép: veſte forrada[đính chính 9] ou dobre: veſtis duplex.
áo bực: veſte de dò: veſtis lugubris.
áo xiem con hát: veſtido de dançador: veſtis comica.
áo đièm, khám đièm: vestido ou panno com guarnição ou rendas: veſtis reticulata, vel opere phrygio contexta.
áo trui: veſtido chao: veſtis plana.
áo géy: cabaya de papel: veſtis papyracea, quam
comburunt Ethnici pro ſuis mortuis ſuperſtitiosè.
áo ſang: pano da tumba ou de caixão de defunctos: pannus feretri velloculi.
ao᷄: abelha: apes, vel apis, is.
ao᷄, tổ ao᷄: fauo de mel: fauus, i.
ao᷄, mật ao᷄: mel dabelhas: mel, lis.
ao᷄, ſap ao᷄: cera. cera, æ.
ao᷄, cá ao᷄: peixe roncador: quidam piſcis ita dictus.
áo᷄, dức áo᷄ áo᷄: matinada de vozes: ſtrepitus ex clamoribus.
áp: perto: vicinus, a, vm.
áp lại: chegarſe: accedo, is.
áp đởm: chegar hũa couſa a outra: admoueo, es.
áp ꞗěaò: chegarſe pera dentro: approximari intus.
áp nhà: iunto a caza: vicinus domui.
áp: preſidir: præſideo, es. áp viậc: preſidir a obra: præſidere operi. áp thué: preſidir as rendas publicas: præfici vectigalibus.
áp nhảm: torto de hum olho: cocles, itis.
ấp: abraçar: amplector, eris: mẹ ấp con: a may abraçao filho: mater complectitur filium.
ấp: chocar: ouis incubare. gà ấp tlứng: galinha choca: gallina ouis incubans.
ap hien: amfião: opium, ij.
âu: parecer: videor, eris. âu là mai mưa: parece que a menhaa chouera: videtur cras pluuia futura. âu chảng nên: parece que não he bom: videtur minimè bonum.
âu lo: affliçao: afflictio, onis.
âu, cái âu: boyão[đính chính 10] piqueno: diota parua.
- ▲ Gốc: có, ai, đi được sửa thành có ai đi: chi tiết
- ▲ Gốc: nao được sửa thành não: chi tiết
- ▲ Gốc: ſiluis được sửa thành ſyluis: chi tiết
- ▲ Gốc: eximus được sửa thành eximius: chi tiết
- ▲ Gốc: ắn được sửa thành ăn: chi tiết
- ▲ Gốc: as velas được sửa thành com as Velas: chi tiết
- ▲ Gốc: radij được sửa thành radius: chi tiết
- ▲ Gốc: cubicar được sửa thành cubiçar: chi tiết
- ▲ Gốc: forada được sửa thành forrada: chi tiết
- ▲ Gốc: boião được sửa thành boyão: chi tiết