Từ điển Việt–Bồ–La/P
PHa: miſturar hũ liquor com outro: miſcere liquorem vnum alteri. pha rượu: botar aqua no vinho: immiſcere vino aquam. & ſic de alijs.
pha, nói gèm pha: fallar mal de alguem: detrahere alicui. nói hành, idem.
pha, đi tắt pha: atalhar o caminho, como andando por algũa varſea &c: compendiosâ viâ incedere, vt per aliquem campum. đi pha phắch, idem.
phá: destruir: deſtruo, is. cŏên phá phắch: os ſoldados destroem: deſtruunt milites. phá thành: deſtruir a fortaleza: demoliri arcem.
phắch, hổ phắch: tanger com huãs taboinhas como castanhetas: percutere crepitacula lignea.
phắch, pha phắch, vide pha.
phắch, phá phắch, vide phá.
phai: desbotarſe a cor: decolorari. aó phai mùi: a cabaya perder a cor: amittit veſtis colorem priſtinum. mùi thôi ra, idem. đã phai cơm: ià eſtou enfaſtiado do arròs: faſtidio iam orizam. đã phai lào᷄: ià me enfada eſtar com alguem: faſtidire iam conuictum alicuius, vel conuerſationem.
phải: aſsỳ he: ita eſt. chảng phải: não he aſsỳ: ita non eſt. phải mlẽ: he conforme a rezão: conſonum eſt rationi. alij phởi.
phải: tocar ou empeçer em algũa couſa por deſaſtre: impingere in aliquid ex infortunio. mlầm phải thịt: comer carne sẽ aduertir: inaduertenter carnem deguſtare. phải tàu: fazer naufragio: pati naufragium. tàu: phải biẻn: perderſe o nauio no alto mar: ſubmergi nauigium in alto. thuyèn phải cạn phải đá: a embarcação dar em ſeco ou em pedra: nauigium in breuia aut ſyrtes incidere. phải nước: feslhe mal a agoa: nocuit illi aqua. phải gió: feslhe mal o vento: damno fuit illi ventus. phải liệt: adoeceo em cama: incidit in lectũ ex morbo. phải vạ: teue deſaſtre de que foy culpado e condenado: incidit in infortunium ob quod accuſatus & cõdemnatus fuit. phải
sấm sét: ferido do rayo: ictus fulmine. phải nao chang; ſucedeolhe algũa deſastre ou não: inciditne in aliquod infortunium ? chảng có phải nao: não ouue nada: accidit mali nihil. chảng có phải nao: não vay nada niſſo: intereſt nihil. chảng có phải ſao, idem.
phải bia: dar no aluo: ſcopum attingere.
phải lào᷄ ai: affeiçoarſe a alguẽ com intenção carnal: affectu venereo in alterum ferri.
phay, dĕao phay: faca larga de cortar carne: culter latus ad carnem ſcindendam.
phay, thịt phay: carne cozida paſſada por agoa ſem ſe temperar: caro elixa ſine condimento. thịt phay: certo picado de carne: protrimentum quoddam carnis.
phàm: couſa vil e baixa: vilis, e. tôi là kẻ phàm hèn: eu ſou hũ ninguem; flocci homuncio ſum ego. modus humiliationis, inter Annamitas ſatis vſitatus.
phấm pho pho: ſom de quẽ ronca dormindo: ſtertentis ſonus ſeu ſtrepitus. ngáy phấm pho pho, idem.
phảm, cữu[đính chính 1] phảm: certa armação piramidàl de noue repartimentos ou degraos em que ofrecem as couſas aos mortos: pyramidalis quædam ſtructura nouem graduum in quibus offerunt ſuis defunctis varia.
phạm: cair, empecer: impingo, is. cado, is. phạm tội: cair em pecado: decidere in peccatum. phạm giái, phạm răn nào: empecer em algum mandamento, quebralo: impingere in aliquod præceptum, illud violare. phạm phào᷄: recair em doença por deſordem com molheres: recidere in morbum ob nimiam venerem. phạm tên cha mẹ: nomear o nome que não conuem do pay ou da mãy perdendolhe o reſpeito: impingere irreuerenter in nomen indecens Patris aut Matris. phạm làng: contaminar a aldea, como metendolhe dentro algũ morto: offendere pagum contaminando illum, vt ſi quis defunctum in pagum
inuehat. phạm cửa ai: deuaçar a porta de alguem com pouco reſpeito: irreuerenter tranſire ante ianuam alterius non habita ratione illius.
phạm nhàm: certo medico Chineſe que ſuperſtitioſamente adorão: Medicus quidam Sinenſis quem ſuperſtitiosè colunt.
phăn lê nhau, melius phĕn lê: ter enueja boa: æmulari inuicem in bonam partem.
phân, một phân: hũ condorim: pars argenti quæ romano bayoco æquiualet.
phân: apartar, fazer diuisão entre varias couſas: diuiſionem facere inter varia. phân kẻ lành phân kẻ dữ: apartar os bons dos maos: ſeparare bonos à malis.
phân ꞗua: a que del Rey, ou termo cõ que ſe fas proteſto ou requerimento, ou ſe tomão os preſentes por teſtemunhas: imploro regem, vel modus quo quis proteſtatur, vel requirit iuſtitiam, vel præſentes in teſtes adhibet.
phàn nàn lại: arrependerſe: pœnitere. ăn năn lo lại, idem.
phần, parte, quinhão; pars, partis. một phần: hũa parte: vna pars. hai phần: duas partes: duæ partes.
phần, mờng bội phần: muito me allegro; valdè lætor.
phán: ordenar ou dizer de peſſoa muito graue: mandatum vel dictum perſonæ valde grauis. Chúa phán: el Rey ordena ou dis: Rex præcipit vel loquitur.
phán xét: iulgar: iudico, as. đưc Chúa Ieſu ngày ſau phán xét kẻ sóu᷄ và kẻ chết: o Senhor Ieſu no derradeiro dia ha de iulgar os viuos e os mortos: Dominus Ieſus venturo die iudicabit viuos & mortuos.
phấn: aluayade: ceruſa, æ. phấn giôi mặt: por aluayade no rosto: ceruſa faciem inficere.
phản: eſtrado de taboas como do altar; ſtratum tabularum quale ad altare ſolemus adhibere.
phản cu᷄̀ ꞗua: rebelde ao Rey: rebellis regi. nghịch, blở lào᷄[đính chính 2], idem.
phẩn, cái phẩn: alambique:
ſub limatorium, ij. ſiue cucumella diſtillatoria nấu: eſtilar: diſtillo, as.
phận số: ſorte: ſors, ſortis.
phận mềnh[đính chính 3]: compreição: complexio, onis.
phận, cầu chức phận: pretender a dinidade de Mandarim: magiſtratus dignitatem ambire.
phạn, làm phúc, làm phạn: fazer obras boas: nauare operam bonis operibus & meritis.
phang dĕa: curar o couro: curare cuticulam.
phàng, nói phủ phàng: dizer palauras cujas: obſcœna verba loqui.
phảng: couſa plaina: planus, a, vm. aó phảng phi: cabaya ſem rugas: veſtis plana, ſine rugis. ꞗuót chun cho phảng: eſtender as rugas: extendere rugas. đàng phảng: caminho plaino; via plana. mặt còn phảng: ainda não tem rugas no roſto: rugis adhuc carens facies. phảng mặt phảng dĕa: nedeo: nitidus pinguedine.
phảng, cái phảng: ſaya peça de ſeda: ſericum quoddam à luſitanis ſaya, dictum. phảng thi, idem.
phao: boya: cortex, vel lignum aquæ ſupernatans, ad indicandum aliquid intra ipſam aquam, vt anchoram, retia, & ſimilia.
pháo: buſcapè: igniculus pedipeta.
phao᷄, nên phao᷄: esfalfado de andar com molheres: exhauſtus à nimia venere. phạm phao᷄, idem.
phào᷄: cubiculo: cubiculum, i.
phào᷄ mềnh, giữ mềnh: ter cuidado de ſy: curam ſui gerere.
pháp môn: milagres falſos: miracula falſa, vide môn.
phất, vide phết.
phát lương: dar mantimentos: alo, is.
phát cỏ: ſegar herua: metere herbam. phát rừng: roçar mato: runcare ſyluam. phát đàng: abrir caminho: aperire viam.
phát, mả phát: a ſepultura ter virtude pera fazer mãdarins, como paruoamente cuidão os gentios: ſepulturæ ineſſe vim vt magiſtratus
creet, vt fatuè putant Ethnici. vide mạt.
phạt: caſtigar: pœnas exigere. phạt tội: caſtigar pollos pecados: ſupplicio afficere propter peccata. bất tội, idem. thưởng kẻ lành, phạt kẻ dữ: premiar os hons, castigar os ruins: præmia largiri bonis, pœnas exigere à malis.
phật, bụt: pagode: idolum, i.
phẩu᷄, vide phỏu᷄.
phe: gente do meſmo officio arruada com ſuas cabeças: homines eiuſdem officij in eodem vico iuncti cum ſuis præfectis. một phe: hum deſtes ajuntamentos: vna congregatio virorum eiuſdem officij. phe họp: ajuntarẽſe estes a conſelho: homines eiuſdem congregationis & officij conuenire ad conſultationem.
phĕn lê, vide phăn lê.
phen, một phen, hai phen: hũa ves, duas vezes: ſemel, bis.
phên: cajão fixo: ſtorea ex cannis indicis contexta, & fixa. phên chéo: triangular. ſtorea fixa triangularis. phên mau: cajão bem tapado: ſtorea benè compacta: phên thưa: muito ralo como geloſias: ſtorea rara in modum feneſtræ reticulatæ.
phèn: pedra vme: alumen, inis. phèn chua: pedra vme que tem o ſabor azedo: alumen ſaporis acidi. phèn mặn: de ſabor ſalgado: alumen ſaporis ſalſi.
pheo, tle: bambù: canna indica.
phép: poder, iuſtiça: poteſtas, atis. phéc tác, idem. phép bắt, phép giét: poder pera prender, matar &c; poteſtas ad capiendum, occidendum &c. chịu phép bề tlên: obedecer aos Superiores: obedientiam præſtare ſuperioribus.
phép, có phép: he cortès, bem enſinado: vrbanus, a, vm. có nết idem. vô phép: mal criado, não tem corteſia: inciuilis, é.
phép: virtude oculta: vis occulta. phép lạ: milagres, prodigios: miraculum, i. ảnh phép: nomina, ou varonica de indulgencias: agnus Dei
ſeu cera benedicta, vel aliæ quælibet imagines cum indulgẽtijs. có phép gì: que virtude tem: virtus qualis ineſt ?
phép: ceremonias: ritus, vs. lạy năm phép: a ceremonia ou riuerentia he de cinco zumbayas: ritus fit per quinque proſtrationes vſque ad ſolum.
phết, cái phết: eſcoueta com que ſe eſtende o charão ou grude: ſcopæ exiguæ quibus gluten aut quid ſimile extenditur. phết géy: eſtender o grude no papel: extendere glutinum in papyro.
phết, đánh phết: tanger certo inſtrumento como ſoalhas de pao: pulſare quoddam inſtrumentum in modum crepitaculi lignei.
pheu, vide pheo.
phểu, cái phểu: colhèr: cochlear[đính chính 4], is. cái môi, idem.
phi, ꞗợ ſau, ꞗợ mọn: manceba: concubina, æ. cu᷄ phi mỉ nũ: tem molheres ſe gundas que não ſayem; concubinas habet quæ domo non egrediuntur.
phi đơm, giổ: cuſpir a alguem; expuere in aliquem.
phi, aó phảng phi: cabaya ſem rugas; plana veſtis ſine rugis. ꞗóc phảng phi: peça de ſeda ſem rugas a que os Portugueſes cbamão ſaya: ſericum quoddam ſine rugis, quod luſitani, ſaya, vocant, melius phảng thi.
phì mị: homem robuſto: lacertoſus vir. melius phi nị. mạnh mẻ, idem.
phỉ lào᷄: ſatisfeito; contentus, a, vm. một đức Chúa blời phỉ lào᷄: sò Deos fartao coração: implens deſideriũ cordis eſt ſolus Deus. no, phai, idẽ. ſự khác chảng phỉ: outra couſa não baſta. inſufficiens eſt aliud. chảng đủ, idem.
phỉ báng: impugnar: contradico, is. hủy, idem. phỉ cười: eſcarnecer: ſubſanno: as. nhạo, hủy, idem.
phía: lanço de cerca: ſepimenti latus. một phía: hum lanço de cerca; ſeptorum latus vnum.
phien: feira: nundinæ, arum. ràm có phien: aos 15. da lua ha feira: nondinę fiunt in plenilunio. phien chàu: a feira do cortejo, quer dizer,
concurſo grande, da meſma maneira nas outras couſas: cuncurſus magnus aulicorum ad aulam. & ſic de alijs.
phien tây: deſigual em diſtribuir: inæqualis in diſtribuendo, iniuſtus, a, vm.
phièn dĕạ, phièn lào᷄: enfadado: triſtis, e. lo phièn, lo buồn, phàn nàn, idem.
phïết, vide phết.
phỉng: liſongear: adulor, aris. nói phỉng phờ ai: louuaminhas; aſſentationes. khen dối đẹp lào᷄, idem.
pho, một pho sắch: hũ corpo de liuros, hũa eſquipação; corpus integrum librorum. vt vnius auctoris, aut eiuſdem tractatus, &c.
pho pho, vide phấm.
pho, ngựa đinh pho: cauallo de poſta: veredus, i.
phô: particula do plural com honra: particula pluralis numeri cum honore. phô nuôi: Voſſas merces, fallando cõ gente moça honrada: Dominationes veſtræ, loquendo cum nobilibus minoris ætatis. phô ou᷄ phô bà: Senhores e Senhoras: Domini & Dominæ, loquendo ſcilicet cum perſonis prouectioris ætatis. phô thày: Senhores Padres: Domini magiſtri, & ſic de alijs.
phô của: dar mostras do fato que tem pera outros lho louuarem, e o terem por rico: propalare res ſuas vt ab alijs landetur & habeatur tanquam diues.
phô trướng đề trụ: armas com cortinas e ſobreceos &c: inſignia cum peripetaſmatibus & conopœis & ſimilibus.
phố, hàng phố: ruas em que eſtão tendas abertas pera vender: plateæ in quibus tabernæ aperte ſunt ad diuendendum. phố ná, idem.
phổ kién: os Chinas da Prouincia de Foquien que comũmente são chamados Chincheos: ſinæ ex Prouincia Foquien quos communiter luſitani vocant Chincheos.
phờ, vide phỉnh.
phọc trọc: dar tratos: torturam adhibere. khảo lược, đánh khảo, idem.
phổi: bofes: pulmo, nis.
phơi: enxugar ao ſol, vento, aſſoalhar: inſolo, as. ướt
thì phơi cho ráo: ſe eſtais molhado enſoalhaiuos atè qne fiqueis ſeco: iuſolare ſi humidus es, donec ſiccus euadas. hơ lửa: enxugar ao fogo; ſiccare ad ignem.
phới phới: bulir algũa couſa com o vento; moueri aliquid vento. bay, idem.
phôm phúc: a galinha comer picando de preſsa: roſtrũ frequenter figendo gallina comedit. dám gạo phôm phúc: pilar arròs com preſſa: frequentatis ictibus orizam tundere.
phỏu᷄: eſtatuas de homens ou de animaes que poem iunto aos altares dos Reis mortos como vigias: ſtatuæ hominum aut animalium figuræ quæ apponuntur iuxtà regum defunctorum ſepulchra tanquam cuſtodiæ.
phỏu᷄, lòu᷄ phỏu᷄: oco, vazio: vacuus, a, vm.
phu, chào᷄: marido: maritus, i.
phu, trượng phu: homem graue, forte: vir grauis, robuſtus.
phu, đứa: moço ou moça: puer aut puella dicitur ſolum de inferioribus.
phu, thièu[đính chính 5] phu: o que vende lenha: lignorum venditor.
phu, xou᷄ phu: laurador: agricola, æ.
phù hộ: ajudar: adiuuo, as.
phù, ou᷄ phù mã: genro del Rey: gener regis.
phù, thày phù thủy: feiticeiro que inuoca ao diabo: veneficus diabolum inuocans.
phù phép cho ngườita dại: dar feitiços pera fazer alguem doudo; præſtitis veneficijs amentem facere.
phù, linh hồn phù mềnh: a alma entrar e estar no corpo animandoo: animam ingredi corpus, illud que informare, ac viuificare.
phú: entregar: trado, is. phú cho ai: a quem entregaſtes: tradidiſti cuí ? phú tay nó: entreguei na ſua mão: tradidi manibus illius. phú viẹc cho ai: encarregar negocios a alguem: committere negotia alicui. phú mềnh: entregarſe: tradere ſe.
phú quí: rico: dines, vitis. giầu có phú qúi, idem.
phú, một phú áo: hũa eſquipação de cabayas: genus vnum veſtium.
phú, thien phú địa tái, blời che đất chở: o ceo cobre a terra ſoſtenta: cœlum operit terra ſuſtinet.
phú, tài phú: feitor: actor, is.
phủ, che: cubrir: cooperio, is. mây phủ: a nuuem cobre: protegit nubes. phủ chung quanh: cercar tudo a roda; circundo, as. đức Chúa blời phủ blời phủ đết phủ muân vật: Deos eſtà preſente no ceo, na terra e em todas as couſas: præſentia Dei eſt in cælo & in terra, & in omnibus rebus.
phủ: comarca: territorium, pars Prouinciæ, toparchia, æ. ou᷄ phủ, cái phủ: corregedor da comarca; toparchiæ prætor.
phủ đàng: a rolação do paço: Senatus palatij. nhà phủ: o ſupremo tribunal a que preſide o Rey: tribunal ſupremum cui Rex ſeu Chúa præeſt.
phủ: o paço do Rey que gouerna: palatium Regis quem Chúa vocant. phủ thờ: caza em que o meſmo Rey fas adoração a ſeus antepaſſados: templum in quo Chúa ſuos maiores colit ſuperſtitiosè.
phủ, tối: eſcuro: tenebroſus, a, vm. âm phủ: inferno; infernus, i. quia tenebroſus locus.
phủ, thien phủ, đia phủ, thủy phủ: tres diabos que cuidão os gentios preſidem hũ ao ceo, outro à terra, e o 3. ao mar: tres dœmones quos Ethinici ſuperſtitiosè colunt putantes primum cælo, ſecundum terræ & tertium mari dominari vt antiquitus Ethnici noſtrates vocabant Iouẽ Plutonem & Neptunũ.
phủ phàng, vide phàng.
phụ, cha: pay: pater, tris.
phụ, ꞗợ: molher: vxor, is. nhịt phu nhịt phụ, một chào᷄ một ꞗợ: hũ sò marido e hũa sò molher: vnus vir & vna vxor.
phụ cou᷄ ơn, phụ ơn người: ingrato: ingratus, a, vm. chảng biét blả ơn, idem.
phụ đào᷄, quỉ ấm, quỉ
phụ: endemoninhado: dœmoniacus, i. energumenus, i.
phụ tay: ajudar com as mãos, manibus iuuare, vt attollendo &c.
phụ, viẹc tru᷄ phụ, viẹc quan: obras que o Rey ou os Mandarins mandão fazer a ſeus vaſſalhos: opera quæ Rex vel alij magiſtratus ſuis ſubditis imponunt.
phưa đất: depois da terra laurada fazer que fique lama miuda; conterere terram poſtquam ſulcata eſt, ita vt fiat lutum tenue. cày bừa, idem.
phưâng, vide phương.
phúc: obra virtuoſa: virtutis opus. làm phúc làm phạn: fazer boas obras; opera bona exercere. làm phúc đức, idem. làm phúc cho ai: fazer bem a alguem; bonum opus facere in vtilitatem alicuius.
phúc: premio das boas obras: præmium bonorum operum, chịu muôn phúc: receber premio ſem conto: præmia ſine numero recipere. hưởng phúc, idẽ. thưởng phúc: apremiar as boas obras: præmium bonis operibus elargiri.
phúc: dita; fælicitas, atis. phúc thặt tám mói: as oito bemauenturanças: beatitudinis veræ octo capita.
phúc: obra de merecimento: opus meritorium. chảng có phúc gì: não tem merecimento algũm: meritum nullum habet.
phục, sóu᷄ lại: reſuſcitar: reſurgo, is. phục hồn: ſuperſtição com aqual fingem que fazem vir as almas; ſuperſtitio quâ venefici fingunt ſe animas defunctorum reuocare.
phục, cüŏn phục thành: os ſoldados cercão fortaleza; obſident milites arcem. đầy tớ phục chúa nhà: os criados amem a o Senhor da caza: famuliamorem & reuerentiam exhibeant domino domus.
phức, phưng phức: algũa couſa cheirar muito; redolere aliquid valde, aliqui. phực phức.
phực, vide phức.
phun: borrifar: aſpergo, is. phun nước: borrifar com agoa: aſpergere aqua.
phun, mưa phun phún: chouiſcar: imbrem decidere, mưa bay, idem.
phún, vide phun.
phung chức: chapa que ſe dà a alguem em ſinal de ſer mandarim, ou em vida, ou depois de morto: patentes literæ quæ dantur alicui in ſignũ magiſtratus, vel dum viuit, vel poſtquã functus eſt vita.
phung, nên phung, tật phung: ſer lazaro: elephantiaco morbo laborare.
phưng, vide phức.
phướn, cột phướn làm chay: ſuperstição que fazem na 7. lua leuantando hum masto ou aruore aos pagodes, e rezando e ieiuando pollos defuntos: ſuperſtitio quæ fit ſeptima luna, erigendo ſcilicet lignum quoddam procerum idolis, ijſdemque preces fundendo ac iejunando pro defunctis.
phương, bên: parte banda: plaga, æ. phương đou᷄: parte doleſte: plaga orientalis. phương tây: parte do Oeſte: regio Occidentalis. thày điạ lí xem phương hướng: o matematico ſuperstitioſo vè as quatro partes do mundo: partes mundi quatuor inſpicit mathematicus ſuperſtitioſus. chín phương blời, mười phương đất: as noue partes do ceo, as dès partes da terra: nouem partes cæli, decem partes terræ. has ſub his verbis adorant Ethnici.
phương, ꞗuông: quadrado: quadratus, a, vm. thien vien, địa phương, blời tlòn, đết ꞗuông: o ceo redondo, a terra quadrada: cælum rotundum terra quadrata. ita putabant Sinenſes etiam mathematici.
phương chi: quanto mais: quautò magis. huấng lọ, idem.
phương: modo de fazer: ratio aut modus ſeu via faciendi aliquid. đã biét phương ấy: ià ſabe eſſe modo: rationem illam iam nouit. phương chữa người ta: modo de curar os homens: modus ſeu via medendi hominibus
phương làm: modo de fazer: modus ſeu ratio faciendi, & ſic de alijs.
phường: companhia de peſſoas, rancho de matalotes: ſocietas vna.
phường, người phường: homem que não tem obrigaçao de ſeruiço aos mandarins: liber ab onere ſeruiendi magiſtratibus. vô ſự, idem.
phượng, thờ phượng: adorar: colo, is. phượng đạo: ſeguir a ley: colere legem.
phượng, chim phượng hŏàng: paſſaro do ſol: auis quam ſolis vocant, quia ſcilicet eſt aurei coloris.
phúp, vide phôm.
phút, một phút: em hũ instante: velociter, in ictu oculi. một chŏúc idem.
phu᷄ lu: eſtar otioſo, leuar boa vida; indulgere genio. ở dưng, idem.
phu᷄ chức tước: dar grao de dignidade: conferre gradum dignitatis alicui. tạng phu᷄, idem. vide phung.
phu᷄ thư: fechar cartas: ſigillare epiſtolas.
phu᷄, nên phu᷄, tật phu᷄, vide phung.
phu᷄, gió: vento: ventus, i. phu᷄ bão táp: vento grande: ventus ingens. phu᷄ ba: tormenta: tempeſtas, atis.
phu᷄ lếy của ai: deſapoſſar alguem do ſeu fato por ordem da iuſtiça e depoſitalo: auferre ab aliquo rem ipſius auctoritate iuſtitiæ, illamque depoſito cuſtodiendam tradere, cum aliquo videlicet ſigillo aut nota magiſtratus, ne quis illam accipiat.
phu᷄ đàm: aſmatico: aſtmate laborans.