Vũ trung tùy bút/Chương XLVI
Ông Phạm Cư Sĩ người huyện Đông Triều, làm mưu chủ cho qua tướng quân Đoàn Thượng. Bấy giờ cuối đời nhà Lý, trong nước sắp loạn. Ông khuyên bảo trước Đoàn Thượng họp quân ở Hồng Châu. Về sau vua Thái Tôn nhà Trần được bà Chiêu Hoàng truyền ngôi cho, ông Đoàn Thượng bèn chuyên giữ mặt tỉnh Đông. Quan Thái sư nhà Trần là Thủ Độ mới bày mưu lấy nàng công chúa Ngoạn Thiềm gả cho Hoài Đạo Hiếu Võ Vương là Nguyễn Nộn, bảo ông ấy đem quân từ huyện Quế Dương phía Kinh Bắc, kéo xuống phía nam đánh úp Cẩm Giàng. Đoàn Thượng phải đem hết quân ra mặt ấy để chống cự. Thủ Độ bèn đem đại binh qua sông Nhị Hà, kéo xuống phía đông đánh huyện Đường Hào. Đoàn Thượng liền sai Phạm mưu chủ lưu lại, chống giữ mặt Cẩm Giàng, còn Đoàn thì đến phía tây chống nhau với Thủ Độ. Về sau, quân Đoàn bị thua ở làng Yên Nhân, toàn quân của Phạm cũng tan vỡ. Phạm từ Cẩm Giàng chạy trốn xuống phía nam đến làng Hoạch Trạch thì vết thương nặng quá phát ra mà chết. Nay làng Hoạch Trạch có đền thờ ông Phạm và đem ông Đoàn phối hưởng. Làng cũ của ông Đoàn là Hồng Thị có đền thờ ông Đoàn và cũng đem ông Phạm phối hưởng, hai nơi đều là nơi di tích. Ôi ! Đương lúc họ Lý, họ Trần thay ngôi đổi chủ, Thủ Độ âm mưu cướp nước, chặt đứt mạch sông Đức Giang[1], tuyệt hết tông chi làng Cổ Pháp[2], chiếm lấy bà công chúa Thiên Cực[3] làm vợ, đem gả bà Chiêu Hoàng cho một người khác, người như thế thì thật là nhẫn tâm quá ! Thế mà những người di thần nhà Lý đều bó tay cúi đầu chịu làm bầy tôi. Duy có họ Đoàn, họ Phạm là kẻ bầy tôi xa xôi mà biết cắt giữ lấy một châu, liều chết chống giữ, thực đáng là kẻ liệt trượng phu. Tuy hưng vong vốn có định số, sức người không thể chuyển dời được, nhưng chính khí hồn nhiên vẫn còn mãi với trời đất. Bọn Thủ Độ ở dưới đất kia há chẳng thẹn chết đi ư ?
Chú thích
- ▲ Có người cho là sông Đuống
- ▲ Cổ Pháp là quê quán của các vua triều Lý. Nay là làng Đình Bảng
- ▲ Tức Linh Từ Quốc mẫu Trần Thị Dung, Hoàng hậu vua Lý Huệ Tông. Sau khi Huệ Tông chết bị giáng làm công chúa Thiên Cực, rồi gả cho Trần Thủ Độ