Việt Nam phong tục/III.26
XXVI.— THANH ĐỒNG
Thanh-đồng là những người thờ về đức Thánh Trần. Người tin mình là có số thờ, thường lập riêng cửa hàn cửa tĩnh trong nhà, bài trí cờ kiếm tôn nghiêm, hoặc họp con hương đệ tử lập một cửa điện, ngày đêm hương khói phụng thờ.
Đàn bà sinh sản đau yếu, hoặc con gái hiếm muộn, thường cho là bịnh Phạm-Nhan làm, hoặc là tiền kiếp phu thê ghen tuông, hoặc là vì thạch tinh cốt khí yêu ma quỉ quái ám ảnh mà thành bệnh. Người có bệnh đem vàng hương trầu rượu đến cửa điện lễ bái, nhờ thanh đồng kêu khấn xin Thánh trừ tà cho. Người có bệnh ngồi đồng bịt cài khăn tay đỏ vào mặt, rồi thanh đồng cầm vài nén hương thư phù vào mặt mũi và đôi bàn tay người ngồi đồng, niệm chú một vài câu, lại có bọn cung văn đánh trống gõ phách đọc bài văn sai để ốp đồng một lúc thì người ngồi đồng lảo đảo, tà ma nhập vào mình. Thanh đồng quát mắng hỏi tra như quan tấn tù. Người ngồi đồng hoặc tự mình cầm vồ đập vào đầu mình, hoặc cầm bàn vả tát vào má, hoặc cầm roi đánh vào mình. Khi nào tà ma cung chiêu nhận tội thì thanh đồng truyền lịnh Thánh bắt phải làm tờ cam kết, từ rày không được quấy nhiễu người ta. Trong tờ cũng ký tên điểm chỉ, rồi thanh đồng truyền làm tội gì, tà ma phải chịu.
Tờ cam kết ấy, người có bệnh lĩnh về mà dán trên chỗ nằm. Hễ khi nào đau yếu thì lại vàng hương đến kêu, Thánh sẽ lại trị tội bọn tà ma.
Hoặc khi bóng Thánh nhập vào thanh đồng, Thanh đồng ra oai, hoặc lấy lụa thắt cổ, hoặc nung đổ con dao giẫm chân lên trên, hoặc nấu dầu cho sôi bỏng uống vào miệng rồi phun ra, hoặc đốt nắm hương đút cả vào miệng mà nhai, hoặc lấy linh xiên mép, hoặc lấy dao rạch lưỡi, làm ra lắm cách gớm ghê, để cho mắt trần được biết phép Thánh. Khi rạch lưỡi chảy máu thì phun ra một tờ giấy, để cho người có bệnh đem về đốt ra lấy tro hòa với tàn hương nước thải mà uống. Hoặc phát bùa cho người ốm đeo vào mình.
Khi nào nhành lễ, phải dùng vàng hương hoa quả, lợn xôi tiền bạc để mà lễ tạ.
Mỗi năm vào ngày hai mươi tháng tám là ngày húy nhật đức Thánh Trần, các thanh đồng ai nấy về đền Kiếp-Bạc hoặc đền Tức-Mặc lễ bái, đám nọ rước sách, đám kia cúng tế. Người nào cũng mua bộ kỳ kiếm mới để đổi lấy bộ kỳ kiếm trong đền đem về thờ.
*
* *
Trừ tà trị bệnh là một việc rất vô lý, chẳng qua là kẻ ngu xuẩn bày đặt ra mối dị đoan, mà lừa dối những bọn vô tri vô thức, để làm nghề kiếm ăn mà thôi.
Thôi chẳng kể gì chuyện ma quỉ, triết lý mà nói với người ngu xuẩn, cũng như nước đổ lá khoai mà thôi. Hãy cứ xét ngay một lẽ hiển nhiên thì biết: người phàm trần ta, đã gọi là người chính đính, hồ dễ đã ai bạ việc gì cũng đến cầu cạnh được chưa? Huống chi Đức Thánh Trần là một bậc đại anh hùng, lúc sinh tiền, Ngài ba lần phá giặc Nguyên, uy danh lừng lẫy trời nam đất bắc. Có lẽ nào Ngài khi mất lại làm nghề nhơ nhuốc, chui vào những nơi lều tranh túp cỏ, chữa thuốc cho bọn đàn bà hậu sản, ốm tê, để kiếm cái lễ thủ lợn mâm xôi hay sao?
Đã đành rằng lượng Thánh đại từ bi, chẳng quản gì kẻ sang người hèn, đã cầu khẩn đến ngài thì ngài cũng sẵn lòng cứu cho chăng nữa thì Ngài thiếu gì binh tướng bộ hạ, làm chi mà chẳng bắt nổi vài con tà, hà tất phải nhờ đến chú thanh đồng, hô hét quát tháo, đập đánh tra hỏi, rồi tà ma mới chịu xưng tội, thế ra bộ hạ của ngài lại không đắc lực bằng chú thanh đồng hay sao?
Tưởng cứ như lòng tin của các người kiều cúng, đã biết kính trọng Ngài là bậc thánh thần, thì chớ nên đem cái thân đê tiện bẩn thỉu mà đến gần trước mặt Ngài. Túng nhiên có muốn kêu cầu thì khấn qua một tiếng là Ngài đủ hiểu, Ngài tự khắc sai binh tướng bắt ma cho, trị tội nó cho, không cần gì Ngài phải bắt nó nhập vào người mà đánh. Bảo rằng có nhập bóng như vậy thì mắt trần mới biết thế thì bắt nó nhập vào cái cột cái gì chẳng được, can gì lại bắt nhập vào người ta đến kêu mình?
Lại ngán nỗi cho các chú thanh đồng, nói rằng có số phải thờ Ngài, đầu để tóc bết lại một đống như tổ quạ, trông mà gớm chết. Giá người trần ta đứng gần cũng khó chịu, có lẽ Ngài lại ưa bẩn mà nhập bóng vào người ấy sao?
Còn như cách xiên lình, rạch lưỡi, húp dầu, nhá hương, v.v... có lẽ thần thánh như Ngài mà lại bắt chước mấy kẻ đê tiện, làm trò quỉ thuật ở dọc đường, ở kiếm mỗi người một xu như vậy? Hay là Ngài ra oai làm bộ, để lấy sĩ diện với đám đàn bà trẻ con hay sao? Các kẻ làm như thế thực là khinh ngạo quỉ thần, tưởng ngài có thiêng thì nên quật chết ngay các kẻ ấy mới là phải.
Suy như các lẽ trên này, thì đủ biết việc trừ tà trị bệnh là rất vô lý, đàn bà ta không mấy người chịu suy xét cứ tin bậy bạ, động váng mình sốt mẩy một chút, cũng vàng hương đến kêu cửa Thánh, để xin lấy tàn hương nước lã về mà uống, không khéo uống phải nước bẩn thỉu, có chết oan lại đổ tại số.
Cũng lắm kẻ vì nay cúng mai cấp, đốt vàng đốt hương mà cháy nhà; có kẻ lên đồng thắt cổ mà chết, có kẻ vì cúng lắm mà tốn của hao tài, những sự thiệt hại rành rành trước mắt như thế, sao còn lắm người vẫn tin mê làm vậy?
Nhân thể xin nói qua về ngày hai mươi tháng tám. Ngày ấy là ngày kỷ niệm của một người đã rất có công lao với giang sơn nước nhà, ai là người nhớ đến công đức ấy, mà chẳng kính chẳng trọng trong lòng, hoặc sang qua đền Ngài mà chiêm bái; cũng đủ tỏ cái lòng thành rồi. Hà tất phải dở ra cách rước sách, đem một vị chí tôn chí quí mà làm một trò trẻ con chơi. Nào cờ nào biển, nào trống nào phách, giơ những bộ mặt bủng beo gầy gùa mà đi rong cùng đường, làm cho người ta phải nhức tai ngứa mắt. Lại nhất là mấy chú múa sư tử đi trước, vinh vinh váo váo chạy ngược chạy xuôi, cứ như họ thì họ cho là vinh diệu lắm, mà biết đâu lắm người coi ngộ nghĩnh đáng ghét vô cùng. Cuối cùng đám rước lại một anh phồng mồm phồng mép, xiên cái linh dài, mà không biết kiếp trước anh ta phải tội gì mà bây giờ phải đâm vào mồm thế?
Nói rút lại thì cách rước sách thực nhảm, chẳng qua đem thần thánh nhà mình mà bêu xấu với người ngoại quốc, chẳng những là nhục quốc gia, mà lại là đắc tội với quỉ thần.