Hiếu Kinh diễn nghĩa/Chương 7

by không rõ

三才章第七 曾子曰甚哉孝之大也子曰夫孝天之經也地之義也民 之行也天地之經而民是則之則天之明因地之利以順 天下是以其敎不肅而成其政不嚴而治先王見敎之可 以化民也是故先之以博愛而民莫遺其親陳之以德義 而民興行先之以敬讓而民不爭導之以禮樂而民和睦 示之以好惡而民知禁詩云赫赫師尹民具爾瞻	Tam tài chương đệ thất. 1. Tăng tử viết: Thậm tai, hiếu chi đại dã! — 2. Tử viết: Phù hiếu, thiên chi kinh dã, địa chi nghĩa dã, dân chi hạnh dã. Thiên địa chi kinh, nhi dân thị tắc chi. Tắc thiên chi minh, nhơn địa chi lợi, dĩ thuận thiên hạ. Thị dĩ kỳ giáo bất túc nhi thành, kỳ chánh bất nghiêm nhi trị. Tiên vương kiến giáo chi khả dĩ hóa dân dã; thị cố tiên chi dĩ bác ái, nhi dân mạc di kỳ thân; trần chi dĩ đức nghĩa, nhi dân hưng hạnh; tiên chi dĩ kỉnh nhượng, nhi dân bất tranh; đạo chi dĩ lễ nhạc, nhi dân hòa mục; thị chi dĩ háo ố, nhi dân tri cấm. — 3. Thi vân: Hích hích sư Doản! dân cụ nhỉ chiêm.
Bài về Trời, Đất với Người, thứ bảy. 1. (Thầy) Tăng tử rằng: (Lòng) thảo thì là lớn lắm! — 2. (Đức phu) tử rằng: Vã chăng lòng thảo (là lẻ) thường trời (sanh) vậy, (là đều) phải nghĩa đất (sinh) vậy, (là tánh) nết dân (có) vậy. Lẻ thường trời đất, mà dân (thì) phải bắt chước đó. Bắt chước sự sáng (trên) trời, cứ theo việc lợi (dưới) đất, mà êm trong thiên hạ, ấy là việc mình dạy chẳng gắt mà nên, việc mình trị chẳng nhặc mà yên. Các vì vua trước thấy việc dạy nó cải (lòng) dân được vậy, ấy nên lấy lòng rộng thương làm trước đó, mà dân chẳng ai bỏ sót người thân mình; lấy đức nghĩa mà bày đó, mà dân dấy (theo) hạnh (tốt); lấy lòng kính nhường làm trước đó, mà dân chẳng tranh; lấy việc lể nhạc (hòa nhã) dắc đó, mà dân (được) hòa (được) êm; lấy đều ưa đều ghét mà bia đó, mà dân biết (sự) cấm. — 2. Kinh thi rằng: Chói chói (thế) sư (họ) Doản, dân đều xem ngươi!
Thầy Tăng nghe nói than rằng: Thảo xem trọng lắm, rõ ràng lớn hung! — Đức phu tử lại dạy rằng: Vã chăng hiếu ấy là đàng Trời sinh. Là đàng nghĩa Đất rộng thinh, là đàng hạnh tốt dân tình đều noi. Chưng đàng Trời Đất xét soi, nhơn dân bắt chước để roi không cùng. Sáng Trời để lấy làm chừng, nhơn theo lợi Đất thuận trong dân tình. Ấy nên dạy chẳng nghiêm hình, mà nên việc chánh, mà bình trị dân. Tiên vương thấy dạy cũng an, cho nên thương rộng mà thân cận đều. Bày ra đức nghĩa dõi theo, mà dân dấy hạnh thương yêu nhau đời. Làm gương kính nhượng cho coi, đặng dân vui thuận khỏi người tranh nhau. Dạy dân lễ nhạc gồm bao, đặng cho hòa thuận đâu đâu cũng đều. Lấy đều ưa ghét làm nêu, đặng dân biết cấm mà theo bên lành. Tiệt nam thiên ấy đành rành: Cao sang sư Đoản, dân tình trông ngươi!