Luân lý giáo khoa thư - Lớp Sơ đẳng/II/20
CHƯƠNG THỨ NĂM
AI-LAO
1. — Xã. – Tổng. – Tỉnh.
Ở Ai-lao, xã gọi[1] là ban, có Nai-ban hay Pho-ban đứng đầu và có hai người giúp việc. Những kỳ-cựu trong xã dự chân tư-vấn.
Mấy xã họp lại thành một kong, có Nai-kong đứng đầu và có Phouxouei và hai viên thư-ký giúp việc. Về việc tư-pháp thì những hạt ấy sáp-nhập với Mường.
Mường là một hạt lớn hơn hong, có Chao-mường đứng đầu, và có một viên phó Chao-mường là Oupahat, và từ một cho đến ba viên Phouxouei, từ một cho đến năm viên Samien giúp việc. Ở những hạt lớn thì Nhà-nước đặt thêm ba viên Phouxouei và một viên Samien, coi về việc án sơ-cấp.
Chức-vụ Chao-mường là phải giữ trách-nhiệm về mọi việc cai-trị và việc tư-pháp trong hạt. Chỉ có Chao-mường là được trực-tiếp với quan cai-trị Pháp đầu tỉnh. Khi có lệnh truyền xuống, hay có điều gì bẩm lên, cũng do ở Chao-mường cả.
Về việc tư-pháp trong hạt, thì Chao-mường làm chủ-tọa. Còn những viên chức làm bồi-thẩm, lục-sự, thẩm-phán, đều ở dưới quyền Chao-mường và do quan cai-trị Pháp tuyển cử.
Chức-vụ của Oupahat và Phouxouei là thuộc quyền Chao-mường thì phải quyết định, kiểm-soát và giữ-gìn sổ thuế, phải thu thuế. Về việc tạp-dịch thì phải theo lệnh quan trên mà thi-hành.
Những quan tỉnh, thì do quan Khâm-sứ Ai-lao tuyển cử. Các quan chức nào ở hạt Luang-Prabang thì do Quốc-vương tuyển cử và quan Khâm-sứ chuẩn-y.
Toát yếu. — Ở Ai-lao, làng gọi là Ban, có Nai-ban hay Pho-ban đứng đầu. Mấy Ban họp lại thành một tổng, có Tasseng đứng đầu. Mấy tổng họp lại thành một Kong, có Nai-kong đứng đầu. Những hạt cai-trị to hơn Kong, thì gọi là Mường, có Chao-mường cai-trị. Về việc tư-pháp thì Chao-mường làm chủ-tọa. Oupahat là phó Chao-mường và Phouxouei thì trông nom việc thuế-má và thi-hành các lệnh của quan trên.
Câu hỏi. — Ban là gì? — Ai cai-trị một Ban? — Chức-vụ Tasseng có những gì? — Kong là gì? — Mường là gì? — Ai cai-trị một Kong, một Mường?
- ▲ kêu