Quốc văn trích diễm/133
133 — CÁI CHỨA TRONG BỤNG NGƯỜI
Bãi cát khô nóng, mà đổ nước vào thời hút ngay, là đương thèm nước, nếu tự nó có chất ẩm, thời đổ nước ngoài vào khó tiêu. Ngọn đèn mới tắt mà đem lửa đến gần thời bốc ngay, là đương thèm lửa, nếu tự nó còn đương cháy thời châm lửa ngoài vào không bắt; bụng người có cái chứa thời thấy vật ngoài mà không thèm; cái chứa ở trong được nhiều, thời vật ngoài dẫu muốn vào cũng không thể được. Nhưng các cái chứa ấy không có hình, mắt không thể trông thấy. Muốn biết phải dùng riêng hạng mắt vô-hình.
Đứa trẻ con đương lúc hờn dỗi, cho kẹo cũng không ăn, là trong bụng có chứa cái sự giận. Người đàn bà đương cơn ghen chồng, tiền bạc cũng không tưởng, là trong bụng có chứa cái sự ghen. Hai đứa bỉ-phu lúc đánh nhau, rượu thịt cũng không thiết, là trong bụng có chứa cái sự tức. Con trai con gái lúc tương-tư, bữa cơm thường không ăn, là trong bụng có chứa cái sự nhớ. Nếu cái chứa ở trong hết, thời thấy vật ngoài lại thèm. Cho nên, đứa trẻ con hết khi hờn dỗi, thấy kẹo tất đòi; người đàn-bà nguôi cơn ghen chồng, thấy tiền bạc tất ham; thằng bỉ-phu tan sự đánh nhau, thấy rượu thịt tất thiết; trai gái đã nhạt[1] bụng tương-tư, bữa cơm thường cũng tất ăn. Vậy thời biết trong bụng người thánh hiền chứa cái đạo học; trong bụng người chí-sĩ chứa cái khí-liệt; trong bụng người tiết-phụ chứa cái trinh-tiết; trong bụng người đạt-nhân chứa cái thanh cao, tình-hình cũng như thế.
Các cái chứa ở trong cùng với các vật ở bên ngoài lại thường thường ganh nhau, lấy khỏe, yếu, liền, đứt làm thua được, có giống như thế-lực hai quân trên mặt thành. Nếu cái ngoài khỏe, cái trong yếu, thời cái ngoài được, cho nên thấy vật ngoài mà phải thèm. Cái ngoài thường đến luôn luôn mà cái trong sơ phòng thời cái trong thua, cho nên thấy vật ngoài mà vẫn thèm. Xem chống với bên ngoài được hay thua, thời lượng biết sức cái chứa trong bụng khỏe hay yếu, liền hay đứt. Nay có người cho cái áo vải mà không lấy, cho cái áo gấm mà lấy, thời lượng biết sức cái chứa trong bụng người ấy chống được cái áo vải, cái áo gấm đến thời phải thua. Có người cho làm bang-tá mà không làm, cho làm hiệp-tá mà làm, thời lượng biết cái sức chứa trong bụng người ấy chống được cái bang-tá, cái hiệp-tá đến mà phải thua; có người hôm trước, cho cái giấy năm đồng mà không cầm, cách hôm nữa cho cái giấy năm đồng mà cầm, thời lượng biết sức cái chứa bụng người ấy tương địch với năm đồng, mà quân chứa không gan, cho nên thành bụng phá. Bên Tàu có câu hát rằng: « 使 君 自 有 婦。羅 敷 自 有 夫。Sứ-quân tự hữu-phụ, La-phu tự hữu phu » là của người con gái hái dâu là nàng La-Phu để cự tuyệt ông vua nước Triệu. Bên ta có câu hát rằng: « Thằng Bần có cái quạt mo, phú-ông xin đổi năm bò chín trâu, Bần rằng Bần chẳng lấy trâu. » Xem hai câu hát đó, thằng Bần không thấy lắm trâu bò mà ham, cũng không phải lấy quạt mo làm quý. Nàng La-Phu không coi sự lấy vua làm quý, cũng không phải lấy hái dâu làm sang. Chỉ là trong bụng có cái chứa. Lại xem lời ông Mạnh-tử luận bụng dạ các ông hiền thánh đời trước, có nói: « Nếu bất nghĩa, dẫu cho cả thiên-hạ không thèm nhìn », thời cái chứa ở trong bụng có lẽ đến cực-điểm. Trong bụng con người ta nếu cái chứa được đầy thì thế-gian không vật gì khỏe hơn, cho nên không vật gì đánh ngã được. Cái chứa liên tiếp mà không đứt thì thế-gian không vật gì lẻn được vào, cho nên không vật gì đánh trộm được. Người đời xưa bàn lẽ đánh thành rằng: « Nếu có người tài giữ, không có người tài đành ». Lẽ cũng như thế.
(Giở lên 2 bài, trích trong quyển Khối tình)
Chú thích
- ▲ Lạt.