Sở Bá Vương mộ

by Nguyễn Du

I

Nguyên văn chữ Hán	Phiên âm Hán Việt	Dịch nghĩa
拔山扛鼎奈天何 夙恨悠悠寄淺沙 霸上已成天子氣 帳中空聽美人歌 眼前片石英雄在 事後群儒口舌多 欲覓長陵一坏土 赤眉亂後遍蓬麻	Bạt sơn[1] giang đỉnh[2] nại thiên hà Túc hận du du kí thiển sa Bá Thượng[3] dĩ thành thiên tử khí Trướng trung không thính mỹ nhân[4] ca Nhãn tiền phiến thạch anh hùng tại Sự hậu quần nho khẩu thiệt đa Dục mịch Trường Lăng[5] nhất phôi thổ Xích my[6] loạn hậu biến bồng ma	Có sức dời núi nhấc vạc nhưng làm gì được mệnh trời Mối hận cũ dằng dặc gửi dưới cát mỏng Đất Bá Thượng đã hiện ra khí thiên tử Trong màn luống nghe tiếng hát của người đẹp Trước mắt, phiến đá còn để dấu anh hùng Sau việc, đám nhà nho miệng lưỡi lắm điều Muốn tìm một mảnh đất ở Trường Lăng Nhưng sau loạn Xích my, gai góc mọc đầy

II

Nguyên văn chữ Hán	Phiên âm Hán Việt	Dịch nghĩa
路旁片石獨崢嶸 不是烏江是魯城 及識敗亡非戰罪 空勞智力與天爭 古今無那英雄淚 風雨猶聞叱吒聲 寂寂二時無埽祭 春來虞草自叢生	Lộ bàng phiến thạch độc tranh vanh Bất thị Ô Giang[7] thị Lỗ Thành[8] Cập thức bại vong phi chiến tội[9] Không lao trí lực dữ thiên tranh Cổ kim vô nả anh hùng lệ Phong vũ do văn sất trá thanh[10] Tịch tịch nhị thì vô tảo tế Xuân lai Ngu thảo[11] tự tùng sinh	Bên đường tấm đá đứng một mình cao ngất Không phải ở Ô Giang (nơi Hạng Vũ đâm cổ) mà ở thành nước Lỗ (nơi Hạng Vũ được tống táng) Mới hay đánh thua không phải vì dùng binh vụng Đem trí lực đọ với mệnh trời chỉ uổng công Xưa nay bao anh hùng đã rớt nước mắt Trong mưa gió còn nghe tiếng thét gào Vắng lặng hai mùa không người quét dọn cúng tế Mùa xuân đến, cỏ Ngu mỹ nhân lại mọc rậm rạp xanh tươi

   

---

---

Chú thích

1. ▲ Trong bài Cai Hạ ca 垓下歌 của Hạng Vũ:
   Lực bạt sơn hề, khí cái thế,
   Thời bất lợi hề, truy bất thệ,
   Truy bất thệ hề, khả nại hà,
   Ngu hề! Ngu hề! Nại nhược hà?
   力拔山兮氣蓋世，
   時不利兮騅不逝。
   騅不逝兮可奈何，
   虞兮虞兮奈若何。
2. ▲ Nhấc cái vạc. Ở trước miếu vua Hạ Vũ có cái vạc to, chỉ mình Hạng Vũ nhấc nổi
3. ▲ Ở phía đông huyện Tràng An, thuộc tỉnh Thiểm Tây 陝西. Lưu Bang 劉邦 đóng quân ở đó. Người ta thấy mây toàn hình long, hổ hiện đủ ngũ sắc. Phạm Tăng bảo cùng Hạng Vũ 項羽 rằng đó là điềm báo Lưu Bang sẽ được thiên hạ (Thiên tử khí)
4. ▲ Chỉ Ngu mỹ nhân 虞美人 tên thật của nàng là Ngu Diệu Dặc (虞妙弋) vợ yêu của Hạng Vũ. Hạng Vũ hát đi hát lại bài Cai Hạ ca. Ngu mỹ nhân hát theo. Nước mắt Hạng Vương giàn giụa. Người chung quanh đều khóc, không một ai nhìn lên
5. ▲ Mộ của Hán Cao Tổ 漢高祖, nay thuộc huyện Trường Lăng 長陵, tỉnh Thiểm Tây 陝西
6. ▲ Lông mày đỏ. Trong cuộc nổi dậy cuối đời Tây Hán 西漢, để phân biệt với quân Vương Mãng 王莽, loạn quân đều tô đỏ lông mày
7. ▲ Sông phát nguyên từ Quý Châu 貴州 chảy qua phía đông bắc Hòa huyện. Hạng Vương tự đâm cổ ở đây
8. ▲ Hạng Vương chết rồi, cả đất Sở đầu hàng Hán, duy có đất Lỗ 魯 là không chịu hạ khí giới. Hán tính đem quân làm cỏ dân Lỗ, nhưng nghĩ rằng họ trọng lễ nghĩa nên mới quyết sống chết với chúa. Hán bèn bêu đầu Hạng Vương. Bấy giờ nước Lỗ mới chịu hàng. Hạng Vũ 項羽 được tống táng theo nghi lễ dành cho một Lỗ công, chôn ở Cốc Thành
9. ▲ Nhắc lời Hạng Vũ 項羽 cho rằng mình thua không phải vì không biết dụng binh mà vì không gặp thời
10. ▲ Hạng Vũ 項羽 cầm quân thường la hét
11. ▲ Tức Ngu mỹ nhân thảo 虞美人草 . Khi Hạng Vũ tự tử, Ngu Cơ chết theo Hạng Vũ. Cỏ mọc trên mộ nàng, người ta gọi là cỏ Ngu mỹ nhân