BỨC THƯ
ngỏ cùng
Quan Tổng-trưởng Thuộc-địa
Dù trí ngu học thiển, tôi cũng xin lấy cái tư-cách là một tên dân nước Nam, vì cái tình-hình nguy khổ trong xứ chúng tôi hiện thời mà phải đem chân-tình thực-trạng tỏ bày cùng người có quyền thống-trị xứ này tức là người có thể mà cũng có cái chức trách phải lo bổ-cứu lại cái tình-hình nguy-khổ xứ này là quan-lớn.
Quan-lớn là một vị thuộc-địa bộ Tổng-trưởng nước Đại-Pháp, cầm cái vận-mệnh tất cả các xứ thuộc-địa nước Pháp ở trong tay ngài, mà nước Nam chúng tôi có lẽ là một xứ thuộc địa quan trọng nhất của nước Pháp. Nay ngài vâng lệnh Chính-phủ Đại-Pháp sang khảo sát tình hình hiện thời trong xứ chúng tôi, chắc ngài cũng sẵn lòng nghe cho biết cái chân-tình thực-trạng ở xứ này để tìm phương bổ cứu. Vậy tôi không ngại đường-đột, dám đem hết cái nguyên-nhân biến-loạn bộc-bạch ra trước mắt quan-lớn như sau này:
Sự biến-loạn ở trong nước tôi ngày nay, theo ý ngu tôi xem xét thì có mấy cái nguyên nhân chính mà là cái nguyên-nhân xa, cũng có mấy cái nguyên-nhân nhánh mà là nguyên-nhân gần.
⁂
Cái nguyên-nhân chính thứ nhất là tại sự học ở xứ này sai lầm quá. Cái mục-đích chính đáng của sự học cốt 1° là đào luyện cho những người thông-minh ưu-tú thành được cái thiên tài vĩ đại của người ta để dùng vào những công việc lớn lao hoặc làm quan chức, hoặc làm người quản-trị các sở các cuộc, chủ trương những sự-nghiệp lớn về mọi phương diện trong xã hội, 2° là rèn tập cho hết thẩy nam nữ quốc-dân, những kẻ không được cái tư chất cao minh cũng thành ra người tạm đủ cái tư-cách làm người làm dân, có nghề có nghiệp, khỏi mọt hại xã-hội, nhiễu loạn nhân-quần. Từ xưa đến nay, tôi xét hễ cứ nước nào mà việc giáo dục hợp vào
