khác gì thế. Gần đây tuy đã có sửa đổi, đặt riêng ra hẳn một bậc sơ-học yếu-lược chuyên dạy bằng tiếng Nam; nhưng ở các trường dạy còn kèm vào rất nhiều bài chữ Pháp; và tiếng nói rằng dạy bằng tiếng Nam mà sách dạy bằng tiếng Nam chưa có, có được một số rất ít cuốn thì phần nhiều cũng là dịch ở chữ Pháp ra; tệ nhất là không định ra cái kiểu cách dạy chữ Nam phải dạy thế nào, như là kiểu cách dạy chữ Pháp phải có dạy chữ một, dạy mẹo ghép chữ, mẹo đặt câu, dạy tập dùng chữ chắp câu mới được; lại tệ nhất nữa là chính các thày giáo dạy bằng tiếng Nam ở các trường sơ học yếu lược bây giờ là chỉ có cái văn bằng thi đỗ các kỳ thi bằng chữ Pháp cả, phần nhiều thật quả chưa biết hết được tiếng Nam, chưa từng học qua kiểu cách dạy chữ Nam, chưa viết nổi một bài văn chữ Nam thì trẻ học không còn được một tý gì cả; cho nên tiếng nói là học sơ học yếu-lược bằng chữ Nam mà kỳ thực chỉ học được có cái biết đánh vần, biết dịch tiếng mà thôi chứ chẳng có một tý gì cái « sơ học yếu-lược » bằng chữ Nam sốt; như thế rồi lên học mấy lớp tiểu-học thì lại phải húc đầu vào chữ Pháp để thi lấy bằng tiểu học, rút cục là cái trí thức nhu-yếu về sau có thể có cái tư-cách làm người, làm dân, những kẻ đã đỗ tiểu-học rồi vẫn cũng chẳng ai có một tý gì cả....
Một cái khuyết-điểm lớn nữa về sự giáo-dục dân chúng trong xứ này là tuyệt nhiên không có tí gì gọi là chức nghiệp giáo-dục cả; khắp trong nước chỉ lơ thơ có được mấy trường Canh-nông và Bách-nghệ cả thảy dung được độ mấy trăm học trò; số mấy trăm học trò được theo học các trường Canh-nông và Bách-nghệ đối với số người tốt-nghiệp tiểu-học mỗi năm kể hàng có đôi ba ngàn thì mười người chưa chắc đã được một người chịu cái « chức nghiệp giáo-dục » ấy. Huống chi gọi là cái chức nghiệp giáo-dục ở mấy trường Canh-nông và Bách-nghệ trong xứ này, thực cũng chưa xứng cái tên chức nghiệp giáo-dục chút nào; những kẻ trừ-bị làm ruộng rãy, làm thuyền thợ ở đất nước Nam, sinh hoạt trong đám người quê mùa phác giã nước Nam mà cho học những là máy cày máy cắt, những là phân bón bằng hóa chất, tháo nước tát nước bằng động cơ, thì sau này về ở chốn đồng áng nước Nam có được mấy chỗ là tiện dùng cày máy, lưỡi hái máy, có được mấy nhà là sắm nổi phân bón bằng hóa chất, mua nổi dầu xăng dầu hỏa chạy máy bơm; hoặc cho học những là vẽ, là nặn, là chạm, là đan chiếu phòng khách, là vặn lái ô-tô, thì sau này đối với các nghề thợ-thuyền cũ của nước
