mẹ nó mời sứ-giả nhà Trời (nhà vua) đến, và nói rằng: « Xin cho một thanh gươm, một con ngựa!... Nhà vua không phải lo chi cả! » Nhà vua cho nó thanh gươm, con ngựa. Đứa trẻ liền nhẩy ngựa, vung gươm đi trước. Quan quân theo sau, phá giặc ở chân núi Vũ-Ninh. Giặc tự-nhiên giở giáo đánh lẫn nhau! Số chết rất đông. Dư đảng quỳ lậy la-liệt, hô là tướng nhà Trời! Lập tức đều đầu hàng. Đứa trẻ nhẩy ngựa lên không mà đi! Nhà vua sai mở nơi vươn nhà nó ở, lập đền tuần-tiết thờ phụng. Sau vua Lý-Thái-Tổ phong là Xung-Thiên Thần-Vương. Đền thờ thần ở làng Phù-Đổng bên chùa Kiến-Sơ.[1]
Đời Chu-Thành-Vương, nuớc Việt ta, chưa rõ vào đời vua thứ mấy, mới sang sính bên nhà Chu. Xưng là họ Việt-Thường dâng con trĩ trắng[2]. Chu-công nói: « Chính lệnh không tới, quân-tử không coi người ấy là bề tôi... » Sai làm cỗ xe chỉ-nam, đưa đường cho trở về nước nhà.
Bấy giờ vào đời cuối... Nhà-vua có người con gái là Mệ-Nàng đẹp mà xinh! Vua nghe tin ấy, đến với Nhà-vua, xin cưới làm dâu. Nhà vua toan ưng theo. Hùng-hầu can nhà vua rằng: « Hắn muốn mưu lấy nước ta, mượn chuyện hôn-nhân là cớ đó thôi! » Vua Thục vì thế ngậm hờn. Nhà vua muốn tìm người
- ▲ Truyện này tức là chuyện « ông Thánh Gióng ». Đây chắc là chép theo sách Lĩnh Nam Trích Quái của Vũ-Quỳnh. Theo đó thì giặc khi ấy tức là vua Ân. Mà những thứ Thánh xin với Vua là một gậy sắt, một ngựa sắt. Sau khi nhồ cả từng bụi tre để lao ném quân giặc, Thánh đã cổi áo giáp ném lại núi Vũ-Ninh mà nhẩy ngựa lên Trời... Muốn biết nhiều về chuyện này thì nên đi xem hội Gióng... Ông Thánh ấy có thể có được. Và có thể là một bậc anh-hùng cứu-quốc đầu-tiên của dân ta, nếu ta bỏ tất cả cái gì có vẻ thần-thoại. Nhưng ta chớ trách người xưa sao lại bầy ra những cái sặc-sỡ, mông-lung ấy: Là thần-thoại thì phải thế! Ngay hai bà Trưng, trong thần-tích cũng chép là sau khi thua trận ở Cấm-Khê, hai bà liền cưỡi mây mà hóa về Trời! Như thế mới chiều được tính thích quái của loài người, cái tính đã bắt chúng ta dù chẳng tin một ly nào cũng vẫn ham đọc Tây-Du-ký cùng Nghìn lẻ một đêm! Điều cần nhớ là đừng lẫn thần-thoại với lịch-sử. Điều cần nhận xét là những sự-thực hay lý-do trong một truyện mê-ly hoảng-hốt!
- ▲ « Tân-Mão, năm thứ sáu đời Thành Vương nhà Chu, phía Nam đất Giao-Chỉ có họ Việt-Thường dùng người thông-ngôn ba lần mà tới, dâng chim trĩ trắng. Chu-công nói: « Ơn đức không đến, quân-tử không hưởng lễ của họ. Chính lệnh không tới, quân-tử không coi người họ là bề tôi. Người thông-ngôn nói: « Những người mồi da, vàng tóc ở nước tôi nói rằng: « Trời không gió dữ, mưa dầm; bể không nổi sóng: ba năm rồi... Ý-giả Trung-quốc có thánh-nhân chăng? » Vì thế nên đến chầu ». Chu-công dâng cúng lên Tông-miếu. Sứ-giả lạc mất đường về. Chu-công ban cho năm cỗ xe liền nhau, đều làm theo phép chỉ-nam... Sứ-giả cưỡi xe, qua ven biển Phù-Nam, Lâm-Ấp, đầy năm mà về tới nước mình ». (Sử-Ký của Tư-Mã-Thiên).