phát khởi, cùng tôn ông cử-nhân Đinh-xuân-Sung lên làm đội-trưởng; tôi thì làm phó-đội. Đội này chỉ có lối ngoài một trăm người.
Công việc sắp đặt hơi yên, duy có binh lương khí giới chưa có cách tìm đâu cho ra. Vừa gặp lúc người Pháp đem đại-binh tới hạ thành Nghệ-an, rồi thừa thắng tiến binh đánh giẹp các phủ huyện. Đội quân cũa chúng tôi tổ-chức, cả lương hướng súng đạn đều không có, thành ra chỉ trong giây lát, như bầy muông chim vỡ lở tứ tán. Tôi phải trà trộn trong đám nạn-dân mà chạy thoát thân. Tới nay nhớ lại việc tôi đã làm đó, không khác gì trẻ con làm nhà bằng giấy để chơi, không bõ cho bực người kiến-thức chê cười. Tuy vậy, tôi cũng cứ chép ngay ra đây, vì tấm lòng tôi mưu toan cứu quốc, thật là phôi thai từ việc mà ra. Nghĩ mình bầy trò tuy giả, nhưng mà lòng vốn thẳng ngay, cho nên tôi không dám dấu diếm chỗ dở của tôi.
Lúc bấy giờ cửa nhà tôi bị tiêu hủy vì họa binh đao, thân phụ tôi ở giữa cơn hoạn nạn, lại mang bịnh nặng. Tôi không còn mẹ, cũng không có anh em nào, thành ra không dám bỏ cha mình mà ngó tới việc gì khác. Tôi đành nương náu ở nhà dạy học trò, để chuyên lo săn sóc bịnh cha, cả thãy 9 năm.
⁂
