Cuối tháng chạp, tầu đến Saigon.
Qua tháng giêng năm Giáp-thìn, tôi đi Châu-đốc Hà-tiên, tìm thăm các hào-kiệt ở Thất-sơn. Lại đi dạo khắp các tỉnh Cần-thơ, Vĩnh-long, Sadec. Nhân dịp thăm viếng cả những chỗ dấu xưa vết cũ của hai cụ Ng-Huân, Trương-công-Định; trong ý mong mỏi may ra mình có gặp gỡ được sự gì hay chăng?
Nhưng tôi đi chuyến nầy, gặp được sự hay rất ít. Thật tôi không ngờ...
⁂
LƯU-CẦU HUYẾT-LỆ TÂN-THƯ
THÁNG 3 năm Giáp-thìn, ở Nam-kỳ trở về, tôi lại ngụ ở Huế. Thỉnh thoảng lo tính một chuyện như cách vẽ rắn thêm chân. Đó cũng là một việc quan-hệ về lịch-sử tôi nên nói.
Nguyên lúc vua Đồng-Khánh được lên ngôi rồi, hai nước Pháp Việt sửa thêm vào tờ điều ước cũ. Bây giờ cắt đất từ Thanh-hóa trở vào, Bình-thuận trở ra, gọi là Annam, thuộc về Pháp quốc bảo-hộ. Then chốt của Chính-Phủ Bảo-hộ ở trong tay ông Trú-Kinh Khâm-sứ nắm giữ. Những thực-quyền về việc binh việc tài, đều về tay người Pháp chủ-trì, còn quan-lại thì người nước mình. Người
