muốn thế mà phải thế, không mong thế mà được thế, không tính thế mà thế. Trước xem truyện Kiều đến câu cất mình qua ngọn tường hoa, đã dật mình thay cho những các con người khuê-các. Nhưng lối học biết về sau (知 來 之 學) chưa thành một truyên-khảo-giáo-dục, thời đã sinh trong cõi nhân-gian-thế, cũng đành chịu ở trong cơ tạo-hóa mà nổi chìm như mặc lúc nào rủi may. Cậu thư-ký ta ở New-York, quanh-quẩn đã ba tháng, tiền tiêu hết, áo mặc rách, cố-nhân xa cách, âm thư đoạn tuyệt, làm cho các đức-tính nương nhờ người từ thủa bé đến đấy không ai cắt mà đướch, mà nào cái phong-lưu, cái phong-nhã, cái phong-cách, bắt phong-trần phải phong-trần như ai! Khi ấy, trên thân còn một cái đồng-hồ con bằng vàng, tính dùng về sự ăn cũng không dài được mấy ngày nữa. Nhân gặp lúc ở San-Francisco (舊 金 山) có khai mỏ, các phu thuê người Trung-hoa từ New-York đi nhiều; cùng đường mới phải quyết đường, bán cái đồng-hồ vàng lấy tiền hành-phí, theo các bọn lũ phu thuê lên đường xe-lửa Bắc-thái-bình cùng đi. Đến nơi, làm vừa được một tháng, lương mỗi tuần lễ được 17 dollars,[1] kể cũng vừa đủ ăn; nhưng sức-vóc hèn yếu không bằng người, lại bị cai dịch ốp trị lắm, nhân thế mà đến bệnh. May được trong các bạn làm có mấy người cảm tình đồng-bệnh, thuốc thang trông nom hộ, răm bẩy hôm lại được khỏi, bỏ đi tìm việc khác. Càng ở đất văn-minh bao nhiêu, cách kiếm ăn càng khó; vơ-vẩn mãi, không xoay được việc gì. Sau tìm được một ông chủ mục-súc, người Portugais (葡 人), rồi xin theo ông ấy về Nam-Mỹ (Amérique du sud).
Đất rộng giời cao, trong cõi nhớn có đi thời mới biết; bèo chôi sóng vỗ, tấm thân hèn riêng nghĩ lại càng thêm! Theo ông chủ-nhân mới về đến nhà tại Ba-tây (Brésil), được nhận một việc chăn dê[2]. Ngày ngày
