Trang:Nho giao 3.pdf/254

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

254
NHO-GIÁO


thôi. » Ông lại nói: « Đạo tại thiên-hạ, gia chi bất khả, tổn chi bất khả, thủ chi bất khả, xả chi bất khả, yêu nhân tự lý hội 道 在 天 下,加 之 不 可,損 之 不 可,取 之 不 可,舍 之 不 可,要 人 自 理 會: Đạo ở trong thiên-hạ, thêm nó không được, bớt nó không được, lấy nó không được, bỏ nó không được, cần phải người ta tự lý hội lấy. » Ông thường ví đạo như nước và nói rằng: « Đạo ví như nước, người đối với đạo thì ví như nước ở chỗ vũng chân, chỗ ao hồ, hoặc như ở khe ngòi, hoặc như ở sông ở bể vậy. Bể thì rất lớn, mà trong bốn bể có chỗ rộng, chỗ hẹp, chỗ sâu, chỗ nông, không đều, nhưng nước ở vũng chân cũng là nước vậy. » Bởi vì người ta không lý-hội được cái đạo, cho nên: « Đạo đại, nhân tự tiểu chi; đạo công, nhân tự tư chi: đạo quảng nhân tự hiệp chi 道 大,人 自 小 之道 公,人 自 私 之;道 廣,人 自 狹 之: Đạo lớn, tự người làm nó ra nhỏ; đạo công, tự người làm nó ra tư; đạo rộng, tự người làm nó ra hẹp. » Trời đất và vạn vật sở dĩ có là bởi có đạo ấy, mà đạo sở dĩ có là bởi có trời đất và vạn vật, hai bên nương tựa nhau, cho nên nói rằng: Đạo ngoại vô sự, sự ngoại vô đạo 道 外 無 事,事 外 無 道: Ngoại đạo ra không có sự, ngoại sự ra không có đạo. » Đạo ấy chỗ nào cũng có mà chí công chí chính, chỉ vì người ta tự đem thân mình làm riêng