hai phái nầy, hiển nhiên phân ra hai giáo hệ hữu với không, cùng nhau chống chọi. (Trên kia đã nói Hộ Pháp tạo ra Duy Thức Thích Luận để bác Không tông, và Thanh Biện tạo ra Đại Thừa Chưởng Trân Luận để đáp lại Hộ Pháp.)
Thời ấy lại có môn đệ của Thế Thân là Trần Na (Jina) cải chánh Nhân Minh Luận. Còn môn đệ của Long Thọ có phái của Long Trí rất gần gũi với ấn-độ-giáo (hindouisme), tổ thành mật giáo khuynh về thần bí (mysticisme ésotérique).
Một phía khác, nhân vì từ xưa xứ Ấn-độ, theo tư tưởng của kinh Veda, tin rằng khi chết sẽ trở về Brahma hưởng khoái lạc, cho nên xích qua một chút là phật giáo đi tới chỗ thiền định, và tới chỗ niệm Phật cầu vãng sanh nơi tịnh thổ.
⁂
Trước khi nghiên cứu về triết học trong phật giáo, đã nhắc lại cuộc chuyển biến
