Trang:Tap dien thuyet cua Phan Boi Chau.pdf/23

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.
— 5 —

hồ mà sinh xuất ra cái trở-lực rất to cho công-thương thực-nghiệp. Cái việc ấy khốn nạn biết là bao nhiêu. Bây giờ muốn trừ hết cái khốn nạn ấy thời tất phải nhờ tờ giấy nhựt-trình. Tờ giấy nhựt-trình là tai mắt cho người ta vậy. Cái vật sản một chốn nào thời nhờ có giấy nhựt-trình một chốn ấy mà ta có lẽ xét được. Cái thời giá ngày nào thời nhờ có tờ giấy nhựt-trình ngày ấy mà ta có lẽ tra được. Nào là nhà công-nghiệp, nào là nhà nông-nghiệp, nào là nhà thương-nghiệp, ai nấy cũng mở tờ nhựt-trình mà được cái tiêu-tức rất đích thực. Đem cái có ở chốn ấy, mà đổi cái không ở chốn kia. Đem hột lúa Nam mà dời qua Bắc, đem người thợ Bắc mà đổi qua Nam, tất cậy tờ giấy nhựt-trình làm một người hướng-đạo. Ấy là việc lợi ích thứ nhì.

Lại có một sự lợi ích nầy là đều thứ ba, cái sự lợi ích nầy thuộc về phần tư-tưởng, phần lý-luận là vì có tư-tưởng mới sinh ra. Đã sinh ra lý-luận mới hay sinh ra sự thực. Cho nên có một cái chức nghĩa gì mà muốn thành ra sự thực, tất phải trước cầu cho có một bài lý-luận, một bài lý-luận đó mà muốn đề xướng cho người ta nghe, tất trước phải cầu cho có một mối tư-tưởng. Nhưng giống tài liệu làm cho truyền bá được cái tư-tưởng, không giống gì là bằng giấy nhựt-trình. Ở Bắc-kỳ có một tư-tưởng gì nhờ có nhựt-trình mà truyền thấu đến Nam-kỳ. Nam-kỳ có một tư-tưởng gì nhờ có giấy nhựt-trình mà truyền thấu đến Bắc-kỳ.

Xưa nay tư-tưởng của người ta có kẻ vì hoàn-cảnh khác nhau mà tư-tưởng ngày xưa với ngày nay thường hay thay đỗi; cũng có kẻ nhân-nảo cân với cảm-tình xui khiến, mà tư-tưởng cũ cùng tư-tưởng mới thường hay xung đột nhau. Ở trong những thời kỳ ấy, có nhiều khi là tư-tưởng vận tốt xấu chưa rành nhưng mà ai nấy đã có tư-tưởng, tất cũng muốn truyền bá ra ở trong một đời, thế tất phải nhờ giấy nhựt-trình làm một bộ máy truyền thanh. Giấy nhựt-trình là cái