MẤY LỜI NÓI SAU HẾT.
Sau hết, tác-giả còn muốn nói mấy lời nữa.
Trong trường kinh-tế của nước mình, không những gì có toán đại-địch mấy mươi vạn người Hoa-Kiều là cái vạ ngay trước mắt mà thôi đâu, lại còn cái vạ sau lưng nữa cũng ghê gớm lắm: là cái vạ người Nhật. Nay mai, điều ước Pháp-Nhật ký xong, xứ Đông Pháp này ở giữa, có lợi to mà chưa chắc không có hại lớn, vì cái tài thực-dân của người Nhật còn giỏi gấp mấy người Tầu, ở Californie mà nước Mỹ thấy hại cho sự sinh-hoạt của dân mình, nên phải mời 30 vạn ông ấy đi là thế. Đến nay mai thị-trường ta thêm cờ buôn của Nhật, đồ công-nghệ chế-tạo của Nhật nữa, thì lo ta không còn đất để chân, mà mấy người Nhật sang kinh-doanh bên nước mình thế nào cũng phải xung đột với người Tầu, để tranh quyền cướp lợi, bấy giờ hai ông xung-đột với nhau, ta ở giữa làm cái trường giao-chiến của họ, thì không phải đầu tất phải tai, khỏi bị thương làm sao được. Sự-thế ấy chóng hay chầy, liệu cũng có ngày tới, nếu ta không tính cái phương công-thủ trước đi, bấy giờ hai mặt bị đánh cả, chẳng cũng nguy lắm ư?
Bởi thế cho nên tước bớt cái thế-lực Hoa-Kiều đi, là một việc phải làm gấp lắm vậy. Muốn tước bớt cái thế-lực Hoa-Kiều, mà phải dùng đến kế di dân, kể cũng là hạ sách đó, vì việc ấy nếu chính là quyền Chính-trị phải can thiệp vào thì mới mau thành công được; song có hạ-sách cũng còn hơn là không. Cách di dân không phải là một « miếng võ » ta đánh người Hoa-Kiều ngã ngay được, mà là miếng võ rất hiểm, thương-tích đến hàng mươi lăm hay hai mươi năm sau này mới lộ ra, tuy công-phu bây giờ nhọc nhằn, nhưng được điều là kết-quả chắc chắn lắm, miễn là mình ra sức cho mạnh-bạo mà thôi
Hay không nói di dân vào Nam-kỳ là cách tước bớt thế-lực Hoa-Kiều đi nữa, thì việc di dân cũng là cần, bởi là anh em giống nòi, tất phải cùng nhau vui cười, cùng nhau than khóc,
