Việt Hán văn khảo/II.V7-3
CÁC ĐIỆU CA NHẠC
Điệu nhạc của ta cũng có nhiều lối, nay mỗi thể trích lấy một vài bài văn cổ lục ra sau này.
Điệu lưu thủy
Gửi tình nhân
Kể từ ngày từ ngày gặp nhau.
Trao lời hẹn cho vẹn vàng thau.
Giây tơ mành, xe chập lấy nhau.
Xe không đặng, đem tình thương nhớ,
Cảm thương người ngậm nghĩ ba thu,
Xa cách nhau đêm nằm vẫn thấy,
Thấy là thấy là thấy chiêm bao.
Biết bao lại vấn vương bên mình.
Mình giật mình giật mình đòi cơn,
Biết bao lại quan sơn một đường.
Tình tình thương, tơ vương mọi đường,
Xin cho trọn cho trọn cương thường,
Ai đơn bạc thì mặc lòng ai,
Xin cùng bạn cùng bạn trúc mai,
Trăm năm lâu dài.
Điệu tứ đại cảnh
Gặp anh hùng
Cơn phong trần, tay khí võ, nay mới tỏ, mới tỏ tài tính, thôi thôi thực gặp buổi danh dương danh.
Ngắm trời xanh, mở hội hoàn doanh, bày cuộc đua ganh, xui nên chuyện, vang châu huyện, lắm chuyện kỳ thay! Ai là kẻ kịch liệt tay ra tay?
Nay mừng thay, cờ mở gió bay, trống động trời lay, trông ra dạng, nguy nguy trạng, chức trọng quyền cao, nghiêng trời bể lừng lẫy bao xiết bao?
Xưa phỉ nguyền, rầy ước mai ao, ngày khát đêm khao. Người người đâu, tung hoành thế? Mới hay, biết tay anh hùng!
Luống những mong, lượng bể bao-dong, phận liễu đoái trông. Lòng lòng mông, ân tình thắm, có xong, có xong chăng là? Mưa sa, chùm hoa sân ngọc, rườm rạp rườm rạp xuân thêm xuân, tư quân mấy phân chung tình. Xin xét đến có chừng ấy chuyện, xin ghi tạc có từng ấy câu.
Điệu nam ai
Khuyến hiếu
Khuyên ai gắn bó báo đền, công trình thầy mẹ, ơn nặng nhường sông, nghĩa chất non cao. Ân cúc-dục cù-lao, sinh thành lo sợ xiết bao, lo cơm bữa nhường nao, ẵm bồng vào ra vào.
Nưng niu bú mớm đêm ngày xem tầy vàng ngọc, hay chạy hay đi, lúc nắng lúc mưa. Từ xưa tới giờ, lúc còn thơ, hãy còn thơ, đến bây giờ chịu nhuốc nhơ, biết bao nhiêu mà?
Trông năm trọn ngày qua, da mồi tóc bạc mây xa, khuyên trong cõi người ta, thảo ngay mới là.
Điệu kim tiền
Giai gái tự tình
Xa xôi gửi nhời thăm, lúc nhắn nhe đôi bạn sắt cầm, mong kết nghĩa đồng tâm, với người tri-âm. Thương nhau hoài, nhớ nhau mãi, thương nhau hoài, ai chớ phụ tình ai. Duyên vì trúc mai, trúc mai hòa hợp, cùng bạn lâu dài, đặng dài lâu dài. Thương thì xin đó đừng phai, thương thì xin đó đừng phai hỡi người tình tự.
Điệu cổ bản
Rượu tự tình
Duyên thắm duyên càng đượm, vì giống đa tình, thêm nhiều ngày mặn nồng càng say. Bực khuynh thành, nào trách chi mình. Chỉ non thề nguyện cùng trời xanh, lòng dặn lòng cho đành, nỗi kết minh kết minh, thư nhạn đưa tin, đưa tin tháng ngày. Nguồn ân ái, dám đâu vơi đầy, thương càng bận, làm bận lòng đây, vấn-vương tình-tự vì đây, tơ-hồng khéo xe, thực là may. Trăng soi thềm hoa, lầu ngọc vừa sáng lòa, hương thơm ngạt nhà, khắp gần xa, tiếng đàn hòa ca, ngâm vịnh mấy chén quỳnh say sưa cùng mình sánh tầy vai, nhân ngãi nhân ngãi lâu dài, là vui dám nào phai. Tâm đầu ý hợp, như ngỏ mấy nhờ ngọc vô hà, Biên-hòa mới hay. Một ngày tương tri tình tự, ấy là ai, muôn vàn khôn nài, mua một tiếng cười, gọi mười người như mười, anh hùng có đâu, có là đâu. Thôi thôi đừng, thôi thôi đừng, thôi đừng năn nỉ, thêm nghĩ thêm sầu mặc ai dầu, lại hầu thương yêu, mặn nồng bao nhiêu, đường còn lâu, chút tình sâu, vui lòng ưng ý, danh lợi chi cầu.
Điệu hành vân
Nhắn tri âm
Một đôi lời, một đôi lời, nhắn bạn tình ôi? Thề non nước giao ước kết đôi, trăm năm tạc dạ, dầu xa cách, song tình thương chớ phụ thì thôi. Niềm trọn niềm xin đừng sao lãng, trời kia định nợ ba sinh, đẹp duyên lành, trọn niềm phu phụ, bạc tài danh tài danh. Dẫu tiên có tại non bồng, kết mối tơ hồng, ấy thời trông thời trông. Ngãi sắt cầm hòa hợp trăm năm, bởi vì xa cách, nhắn nhe cùng bạn tri âm.
Điệu nam-bình
Tình ly biệt
Ôi tan hợp xiết bao tháng, ngày đợi chờ non nước, ngàn dặm chơi vơi, mấy lời, nào dễ sai lời. Ai ôi, chớ đem dạ đổi dời, ưng tình ưa ý, ý ưng tình thêm càng ưa ý, thiệt là đặng mấy người, lại sai lời, tương tri cho đá vàng, thêm lại yêu vì. Nhớ khi cuộc rượu câu thi, thêm càng thương tiếc, phong lưu ai bì. Nặng vì tình, tình đôi ta, duyên trao nợ rằng ai, buộc lại người sinh, lời hẹn ba sinh, vấn vương tơ tình.
Kể qua mấy điệu trên này, còn như những điệu hát xẩm hát ru, hát trống quân, cùng là vọng phu, giao duyên v.v. thì chẳng qua cũng theo lối lục bát mà gia giảm, hoặc đệm thêm tiếng đưa đẩy, hoặc đệm thêm tiếng ngâm nga mà thôi. Đến như muốn làm theo điệu ca nhạc thì tất phải biết bài đàn mới làm được đúng các giọng lên xuống, mà hợp vào điệu cung thương. Nếu sai một chữ cũng không được, vì sai thì khi hát ngang giọng mà sai với cung đàn.