Chuyện thế gian/Quyển thứ nhất/7
7. — Xóm Hoa-Đào
Tưởng-Sinh, người Thái-Thường, ít tuổi đã hay chữ. Một khi, theo bọn lái buôn ra bể chơi, thuyền dạt đến một chỗ, núi dàn phẳng như bình-phong, sông trong lặng như tranh vẽ, có mấy vạn cây đào bọc quanh một khu đất. Lúc ấy đương tháng hai, gió xuân phe-phẩy, vài vạn cây vừa hoa vừa quả, rực-rỡ như màn gấm diềm thêu, buông khắp mọi nơi. Tưởng thích quá, cùng một người lái, họ Mã, lần theo đường hoa đi mãi vào. Bỗng thấy nẻo đường khác có một toán rất đông, từ đằng xa đi lại, người ngồi xe, kẻ bước đất, trông như toàn đàn-bà. Hai người đứng đợi lại để xem, thời ra một chà con gái cả. Có một chị, mặt gẫy, tai vểnh, lợi hở, răng ghểnh, mà vàng đeo nhiều, xe rất bóng, trông ra lối con nhà sang-trọng, ngồi lấy khăn hồng cũng che mặt làm bộ. Sinh cùng Mã đều bượch cười. Còn thời thoa nọ phấn kia, người hơn kẻ kém. Gần hết có một người đi chân, tuổi còn nhỏ, khăn áo xoàng, mà ngọc đúc tuyết đông, thiên-nhiên nhan sắc. Hai anh không hiểu là sao, hỏi một người ở đấy, nói rằng:
« Đây là xóm Hoa-Đào. Mỗi năm đến tháng trọng-xuân, mùa lấy vợ lấy chồng, quan trên đem thi trước các con gái ở dân-gian, cứ mặt mũi đẹp xấu làm trên dưới. Xong thời lại thi bên con giai, thi văn-chương học-vấn, định thứ-tự. Rồi hợp hai sổ lại, cho nhất lấy nhất, nhì lấy nhì; giai tài gái sắc, cùng cân đối nhau. Hôm nay là buổi thi các con gái; ngày mai tức là lượt thi con giai. Ông, nếu ở nhà không có vợ, thử xin vào mà thi. »
Sinh nghe nhời, cùng Mã thuê nhà ở. Bụng nghĩ riêng rằng: Cái người đi chân sau, tất-nhiên tên sẽ đứng bực nhất; mình văn hay chữ tốt cũng sao chịu đứng tên thứ hai. Nếu ba sinh quả có duyên giời, thực thoả bụng cầu hoàng bốn bể.
Mã cũng nhắm thích một người ấy, muốn vào thi, hỏi Sinh. Sinh nói:
« Anh vốn không quen cái nghề này. »
Mã không nghe, cứ đi.
Ngày hôm sau vào thi, Sinh văn viết thật kỹ-lưỡng; Mã cũng bôi xoang ra, rồi về.
Đêm hôm ấy, có một người đến chỗ trọ, truyền mạnh quan chủ-thí bảo Sinh, đòi nộp ba trăm quan tiền xanh thời cho tên đứng đầu. Sinh phát gắt lên rằng:
« Trong lúc đi chơi, không lấy đâu cho đầy được túi tham, cái đó cũng không kể; nhưng dẫu cho có thừa tiền nữa, sao có chịu nhờ sức tiền để làm cho văn-chương mất giá đi như! »
Người ấy nghe xấu hổ, đi ra. Mã lên theo nói truyện, rồi lấy tiền đưa cho.
Bảng vàng đã kéo, Mã đứng đầu mà tên Sinh ở cuối bét. Sinh than rằng:
« Chữ-nghĩa không có quyền, nghĩ cũng chẳng bõ tiếc; nhưng còn nỗi duyên nợ không biết làm thế nào! »
Ít lâu, quan chủ-thí chiếu theo thứ-tự cho sánh đôi, truyền cho ngưởi con gái ở cuối bảng đưa Sinh về làm rể. Sinh bụng cho rằng: Thôi tất là cái chị che khăn hồng làm bộ hẳn. Lúc vén khăn lên để nhìn, mừng lạ! mặt phù-dung, mày duơng-liễu, ấy là người ít tuổi đi chân sau. Nhân cùng đưa nhau về. Sinh hỏi nhỏ riêng, người vợ nói rằng:
« Tôi nhà nghèo, thường phải lo từng bữa ăn, mà ông chủ-thi cho người đến bảo nộp nhiều tiền thời cho tên đứng đầu, bị tôi mắng cho rồi đi; nhân thế mang thù ghét, để tên vào cuối. »
Sinh cười mà than rằng:
« Sự thật bất-như-ý mà biết đâu không là phúc. Nếu ta lấy ba trăm quan tiền xanh để tên vào bực nhất, thời sao được đêm hôm nay cùng người ngọc ngồi đối nhau. »
Sinh lại nói qua tình-sự cho nghe, vợ cũng cười nói rằng:
« Hay dở đảo-điên, thói đời thế cả; chỉ nên thế nào cứ thế, thời rồi sẽ gặp hay. »
Sinh lấy làm phục lắm.
Ngày hôm sau, đến Mã chào mừng, thấy nét mặt buồn-bã, không nói một câu nào, thời ra người đứng đầu bảng mà về Mã, tức là cô ngồi trên xe bóng vậy, Sinh bượch cười, bắt Mã kể tình tiết cho nghe. Nguyên cô ta lấy nghìn vàng lễ quan chủ-thi, đứng tên đầu, mà Mã cũng leo trèo một bực nhất, cho nên vừa được cái của quí-báu ấy.
Sinh cười bảo rằng:
« Muốn nhất thời được nhất, cái đó là tự anh, còn buồn gì?
Mã tức mình buồn bực, ở nửa tháng, lại theo đường bể về.
Sinh, vợ chồng đằm-thắm, rồi làm nhà ở luôn, không quay lại nữa.
Thế gian bàn rằng: — Bao những sự đắc-ý của người ta, chưa hẳn đã là như ý; bao những sự bất-đắc-ý, chưa hẳn đã là không như ý. Cho nên thế-gian chỉ nên cứ ngay thẳng mà ở, người dẫu muốn khéo, có khéo bằng tạo-hóa được sao!