Luân lý giáo khoa thư - Lớp Sơ đẳng/II/16
CHƯƠNG THỨ TƯ
CAO-MÊN
Nhà Thương-chính (Nam-vang).
Nhà Bưu-chính (Nam-vang).
1. — Xã. – Hương-hội. — Hương-dịch.
Ở Cao-mên, làng gọi là khum có mékhum (lý-trưởng) đứng đầu. Mékhum có chumtup (phó-lý) và hương-hội giúp việc. Những viên-chức hương-hội gọi là krum-chum-num là do dân các phum (xóm) ở trong khum bỏ phiếu bầu ra. Người đi bầu ít ra là phải 21 tuổi, bất cứ là người Cao-mên hay là người xứ khác đến ngụ cư. Hương-hội ấy cứ ba tháng họp một kỳ để coi-sóc việc hàng xã, việc tuần phòng, việc giữ trộm cướp, việc cắt dân tráng đi tuần ban ngày hay ban đêm, tuyển lính khố xanh và khố đỏ. Hương-hội bầu một người làm mékhum. Mékhum cai quản cả các krum-chum-num và chọn bốn người trong bọn krum-chum-num ra làm chumtup để giúp việc. Những khum có hơn hai mươi phum thì phải có năm hay sau người chumtup. Chỉ có người Cao-mên là có thể sung chức mékhum và chumtup mà thôi.
Các viên-chức ấy quản-trị và thi-hành mọi việc trong khum, giữ sổ sinh-tử-giá-thú, và chỉ làm việc trong một hạn là bốn năm. Người nào không can án bao giờ thì mới được ra ứng bầu.
Khi mékhum vắng mặt, thì chumtup thứ nhất đứng thay; nếu chumtup thứ nhất cũng vắng mặt thì một người chumtup khác đứng thay. Trong khi mékhum vắng mặt thì người đứng thay phải chịu trách-nhiệm cả mọi việc. Thường nhật thì mékhum có thể ủy một phần công việc cho một người chumtup, nhưng vẫn phải giữ trách-nhiệm. Chức vụ chumtup thứ nhất là mékhum thì không có lương bổng, nhưng đến mùa thu thuế thì được trích ra một phần cho mình và chia cho chumtup. Theo chỉ-dụ ngày 24 septembre 1919 thì mỗi khum phải có sổ chi thu hàng năm do hương-hội quyết định và giao cho mékhum quản-trị.
Toát-yếu. — Ở Cao-mên thì xã hay khum có mékhum đứng đầu, có chumtup và hương-hội giúp việc. Viên-chức hương-hội thì công cử tuyển ra. Mékhum và chumtup quản-trị và thi-hành mọi việc trong khum, trông nom việc tuần-phòng, thuế-má và giữ sổ sinh-tử-giá-thú, tuyển lính khố xanh và lính khố đỏ. Mékhum được phép trích tiền thuế ra một phần để chia cho mình và cho chumtup. Khum thì có sổ chi thu hàng năm do hội-đồng hương-hội quyết định và mékhum thi-hành.
Câu hỏi. — Ở Cao-mên xã gọi là gì? — Ai quản-trị việc trong xã? — Chức-vụ của mékhum và chumtup có những gì? — Cách công cử các viên-chức hương-hội như thế nào?