cầu xin họ Sầm giúp cho nước Nam bất cứ về mặt nào cũng được.
Nhưng tôi gửi thư mấy ngày, chẳng thấy họ Sầm trả lời gì hết. Chắc lão sợ người âu tây như cọp, ấy là thói quen của đám quan lại nhà Thanh mình không lạ gì.
Trở về Hương-cảng, đợi kỳ tầu qua Nhật. Song vì hồi này cuộc hòa giữa Nga với Nhật bàn định chưa xong, thành ra ở Hương-cảng không có tàu Nhật, tôi phải đáp tàu Chiêu-thương đi lên Thượng-hải..
Lúc ấy đã sau ngày rằm tháng ba.
Tới Thượng-hải, mới thấy cuộc lữ hành của mình có lắm nông nổi khó khăn đẻ ra lần hồi. Việc khó khăn thứ nhất, là ngôn ngữ. Cả tiếng Anh lẫn tiếng Tàu, tôi chưa từng học tập bao giờ.
Cũng may cho mình giao tiếp đều là người Tàu. Nếu biết chữ Tàu thì có thể dùng ngọn bút thay thế cho tấc lưỡi. Nhưng cũng bất tiện đáo để.
Than ôi! Sinh ra giữa thời đại là thế-kỷ 19, 20 này, ai không có học-thuật giỏi dang thì không thế nào cùng thế giới tranh-cạnh sống còn cho được. Ngôn-ngữ văn-tự chính là kẻ dẫn đường đi tới học-thuật. Người ngu dốt quê mùa như tôi, mà khỏi bị đào thải, là may mắn biết bao.
Tuy vậy, lúc đó tôi đã 40 tuổi, bị công việc của đảng ràng buộc nơi mình, mình phải vì đảng mà ra sức lo chạy, đến đỗi cơm không biết ngon, chiếu không biết ấm, bây giớ dầu cho mình có muốn ôm sách đi học như hồi thi-cử trước kia,
