Trang:Nho giao 2.pdf/28

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

28
NHO-GIÁO


nhân là để hiểu điều lành mà làm, dũng lạ để có cái khí cường-kiện mà theo làm điều lành cho đến cùng. Ba cái đạt-đức ấy là ba cái cửa vào đạo, cho nên nói rằng « Hiếu học cận hồ trí, lực hành cận hồ nhân, tri sỉ cận hồ dũng 好 學 近 乎 智,力 行 近 乎 仁,知 恥 近 乎 勇: Thích học là đã gần có trí, cố sức mà làm là đã gần có nhân, biết thẹn là đã gần có dũng. » Có ba điều ấy thì mới sửa được mình, trị được người và trị được thiên-hạ và quốc-gia.

Đạo ấy là đạo của người quân-tử, dùng ra thì rất rộng, mà cái bản-thể thì rất tinh-vi. Đem thi-thố ra thì ai cũng có thể biết được, làm được, mà biết cho đến cùng, làm cho đến hết, thì dẫu bậc thánh-nhân cũng không biết và làm hết được. Đạo ấy bao-quát cả cái lớn vô cùng và cái nhỏ vô cùng. « Ngữ-đại, thiên-hạ mạc năng tái yên; ngữ tiểu, thiên-hạ mạc năng phá yên 語 大,天 下 莫 能 載 焉,語 小,天 下 莫 能 破 焉: Nói cái lớn, thì cả thiên-hạ không thể chở được; nói cái nhỏ, thì cả thiên-hạ không thể phân-phá ra được. »

Tử-Tư lại dẫn lời của Khổng-tử nói về chữ thành 誠: « Thành là đạo Trời, học cho đến bậc thành là đạo người. Cái tính của Trời phú cho người là tự nó thành và minh, mà cách