Trang:Nho giao 2.pdf/80

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

80
NHO-GIÁO


nghe nói: giết một đứa Trụ, chưa nghe nói giết vua vậy ». (Lương Huệ-vương, hạ).

Mạnh-tử theo cái lý-thuyết ấy mà định rõ nghĩa thế nào là vương, thế nào là . Ông nói rằng: « Dĩ lực giả nhân giả bá; bá tất hữu đại quốc. Dĩ đức hành nhân giả vương; vương bất đãi đại 以 力 假 仁 者 霸霸 必 有 大 國.以 德 行 仁 者 王王 不 待 大: Người dùng sức mạnh mà mượn tiếng làm điều nhân, là bá; người làm bá tất phải có nước lớn. Người lấy đức mà làm điều nhân, là vương; người làm vương không đợi có nước lớn ». Người làm bá cần phải có sức mạnh luôn để đè nén người ta, cho nên phải có nước lớn; người làm vương thì chỉ cần người ta kính-phục, chứ không cần đến sức mạnh, cho nên không cần có nước lớn. « Dĩ lực phục nhân giả, phi tâm phục giã, lực bất thiệm giã. Dĩ đức phục nhân giả, tâm trung duyệt nhi thành phục giã 以 力 服 人 者,非 心 服 也,力 不 贍 也.以 德 服 人 者,中 心 悅 而 誠 服 也: Người lấy sức mạnh mà bắt người ta phục, là không phải người ta tâm phục, chỉ vì sức không đủ mà thôi. Người lấy đức mà làm cho người ta phục, thì trong lòng người ta yêu mến, mà thành-thực vậy ». (Công-tôn Sửu, thượng).

Người làm vua muốn cho dân kính phục, thì phải biết: « Quí đức nhi tôn sĩ, hiền giả tại vị, năng giả tại chức, quốc gia nhàn hạ, cập