THẾ-GIỚI
Nay ta theo cái tư-tưởng của Phật-giáo mà xét các thế-giới ở trong không-gian và thời-gian là thế nào.
Ở trong không-gian.— Ở trong không gian có Hằng-hà sa-số thế-giới, nghĩa là không biết bao nhiêu mà kể cho xiết được. Nhưng trong các kinh nhà Phật thường gọi làm tam thiên đại-thiên thế-giới 三 千 大 千 世 界. Theo cái nghĩa chú-thích ở trong các kinh, thì tam thiên đại-thiên thế-giới là nói gồm cả Đại-thiên thế-giới 大 千 世 界, Trung-thiên thế-giới 中 千 世 界 và Tiểu-thiên thế-giới 小 千 世 界. Vậy sau này ta xét xem thế nào là một thế-giới và tam thiên đại-thiên thế-giới là bao nhiêu thế-giới.
Đạo Phật cho mỗi một thế-giới có một quả núi Tu-di 須 彌 山. Tu-di-sơn là phần đất rất cao, chung-quanh có mặt trời mặt trăng và tứ thiên-hạ, tức là một cách nói như ngày nay gọi là một quả địa-cầu vậy. Ở dưới núi Tu-di là địa-ngục và ở bốn phía chung quanh núi là chỗ ở của người, a-tu-la, ngã-quỉ và súc-sinh, gọi là tứ thiên-hạ. Ở lưng chừng núi có cõi trời thứ nhất là Tứ-thiên-vương thiên, có bốn vị Thiên-vương ở, và ở trên đỉnh núi, có cõi trời thứ hai là Điêu-lợi-thiên, là cõi trời vua Đế-Thích và 32 vị thần khác ở.
Lên quá núi Tu-di, ở trên không, cõi trời thứ ba là Dạ-ma-thiên, rồi đến cõi trời thứ tư là Đâu-suất-thiên, cõi trời thứ năm là Hóa-lạc-thiên và cõi trời thứ sáu là Tha-hóa-thiên. Cõi thứ sáu này là cõi trời cùng tột trong Dục-giới, có Ma-vương Tự-tại-thiên làm chủ.
Hết Dục-giới lên đến Sắc-giới vào cõi Sơ-thiền Phạm-thế-thiên, gồm có ba cõi trời là: Phạm-chúng-thiên, Phạm-phụ-thiên, và Đại-Phạm-thiên. Ở cõi trời Đại-Phạm-thiên có đấng Phạm-thiên, tiếng phạm gọi là Brahmâ, làm chủ-tể cả vạn vật ở trong thế-giới.
Vậy, một thế-giới, kể từ địa-ngục lên đến Đại-Phạm-thiên chia làm mấy tầng, có trời thánh, quỉ thần, nhân dân, cầm thú, thảo mộc, sơn hà, đại địa, ở trong Dục-giới và trong
