Trang:Quan tri chu nghia va Dan tri chu nghia.pdf/11

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.
— 9 —

là vị-tận-thiện là thế.

Từ ông Võ đến đây là hơn một nghìn năm, ông Võ tức là vua đầu nhà Hạ. Khi ông lên làm vua thì dưới quyền ông còn hơn một vạn nước, đến hồi vua Thang nhà Thương đuổi vua Kiệt, thì còn mấy nước chư-hầu, sử không thấy nói; đến đời ông Võ-vương nhà Châu đánh ông Trụ thì thấy chư-hầu không hẹn mà tới hội được 800 nước. Vậy thì trong độ một nghìn năm mà tuyệt mất hơn 9.000 nước. Đời ông Võ-vương nhà Châu thì oai-quyền to lắm, nên có thể nói rằng đến đời này là cái oai-quyền thiên-tử tấn-tới bước thứ tư.

Bây giờ tôi xin nói tóm lại: Khổng Mạnh và Nghiêu, Thuấn, Võ, Thang, Văn, Võ, tức là những ông đã làm ra cái gương để cho các vua đời sau gọi là Nho-giáo đó. Ta phải xem xét cái thời thế phong tục của các vua đời sau so lại với Nho-giáo thì có giống chút nào không?

Từ sau Võ-vương giết vua Trụ, dân đã không phục, duy có đời vua Văn vua Võ, vua Thành, vua Khang, thì dân phục mà chư-hầu cũng phục. Đến đời vua U vua Lệ thì dân nó nổi lên giết các vua ấy, rồi ngôi thiên-tử của nhà Châu cũng từ đó mà mất theo. Một đoạn lịch-sử tốt đẹp như Tàu từ Nghiêu Thuấn cho đến Văn Võ, thiệt như là cái khí mùa xuân, như là cái ánh sáng mặt trời êm-ái, ai thấy mà không khen ngợi! Ai thấy mà không ước-ao! Vậy cho nên Đức Khổng thầy Mạnh nhơn đó mà lập ra cái đạo để bình trị thiên-hạ thì cũng phải lắm.