Việt Nam sử lược/Quyển I/Phần II/Chương I
PHẦN II
BẮC-THUỘC THỜI-ĐẠI
( 111 tr. Tây-lịch - 931 sau Tây-lịch )
北 屬 時 代
CHƯƠNG I
BẮC-THUỘC LẦN THỨ NHẤT
(111 tr. Tây-lịch – 39 sau Tây-lịch)
1. CHÍNH-TRỊ NHÀ TÂY-HÁN. Năm canh-ngọ (111 tr. Tây-lịch) vua Vũ-đế nhà Hán 漢 武 帝 sai Lộ bác Đức 路 博 德 và Dương Bộc 楊 僕 sang đánh nhà Triệu 趙, lấy nước Nam-việt, rồi cải là Giao-chỉ-bộ 交 趾 部, và chia ra làm 9 quận, là những quận này:
| 1. Nam-hải | 南 海 | : | (Quảng-đông). |
| 2. Thương-ngô | 蒼 梧 | : | (Quảng-tây). |
| 3. Uất-lâm | 鬱 林 | : | (Quảng-tây). |
| 4. Hợp-phố | 合 浦 | : | (Quảng-đông) |
| 5. Giao-chỉ | 交 趾 | (Bắc Việt và mấy tỉnh ở phía bắc Trung Việt). | |
| 6. Cửu-chân | 九 真 | ||
| 7. Nhật-nam | 日 南 | ||
| 8. Châu-nhai | 珠 崖 | : | (đảo Hải-nam). |
| 9. Đạm-nhĩ | 儋 耳 | : | (đảo Hải-nam). |
Mỗi quận có quan thái-thú 太 守 coi việc cai-trị trong quận và lại có quan thứ-sử 刺 史 để giám-sát các quận. Ở trong quận Giao-chỉ thì có những lạc-tướng hay lạc-hầu vẫn được thế-lập giữ quyền cai-trị các bộ-lạc tựa hồ như các quan lang ở mạn thượng-du đất Bắc-Việt bây giờ.
Quan thứ-sử trước tiên là Thạch Đái 石 戴, đóng phủ trị ở Long-uyên 龍 淵 (?). Có sách chép là phủ trị thủa ấy đóng ở Lũng-khê 隴 溪, thuộc phủ Thuận-thành bây giờ.
Từ đời vua Vũ-đế cho đến hết đời nhà Tây-Hán không thấy sử nói gì đến đất Giao-chỉ nữa. Mãi đến năm kỷ-sửu (năm 29 Tây-lịch) là năm Kiến-võ thứ 5 đời vua Quang-vũ 光 武 nhà Đông-Hán 漢 東 thì mới thấy chép rằng thứ-sử Giao-chỉ là Đặng Nhượng 鄧 讓 sai sứ về cống nhà Hán. Bởi vì khi Vương Mãng 王 莽 cướp ngôi nhà Hán, bọn Đặng-Nhượng 鄧 讓, Tích Quang 錫 光 và Đỗ Mục 杜 穆 ở Giao-chỉ giữ châu quận, không chịu phục Vương Mãng. Đến khi vua Quang-vũ trung-hưng lên, bọn Đặng Nhượng mới sai sứ về triều cống.
2. TÍCH QUANG VÀ NHÂM DIÊN. Về đầu thế-kỷ đệ-nhất có hai người sang làm thái-thú trị dân có nhân-chính. Một người tên là Tích Quang 錫 光 làm thái-thú Giao-chỉ, một người tên là Nhâm Diên 壬 延 làm thái-thú quận Cửu-chân.
Tích Quang sang làm thái-thú quận Giao-chỉ từ đời vua Bình-đế 平 帝 nhà Tây-Hán, vào quãng năm thứ hai thứ ba về thế-kỷ đệ-nhất. Người ấy hết lòng lo việc khai-hóa, dạy dân lấy điều lễ-nghĩa, cho nên dân trong quận có nhiều người kính-phục.
Nhâm Diên thì sang làm thái-thú quận Cửu-chân từ năm Kiến-võ nhà Đông-Hán. Bấy giờ dân quận ấy chỉ làm nghề chài-lưới và săn-bắn, chứ không biết cày-cấy làm ruộng-nương. Nhâm Diên mới dạy dân dùng cày bừa mà khai-khẩn ruộng đất, bởi vậy chẳng bao lâu mà quận ấy có đủ thóc gạo ăn. Người ấy lại dạy dân làm lễ cưới hỏi trong khi lấy vợ lấy chồng, và bắt những lại-thuộc trong quận lấy một phần lương-bổng của mình mà giúp cho những kẻ nghèo đói để lấy vợ lấy chồng.
Nhâm Diên ở Cửu-chân được 4 năm thì được thăng chức về Tàu đi làm quan chỗ khác. Dân-sự quận ấy ái-mộ Nhâm Diên, làm đền thờ. Có người vì được nhờ quan thái-thú cho nên sau sinh con ra, lấy tên Nhâm 壬 mà đặt tên cho con, để tỏ lòng biết ơn.