Tây Nam đắc bằng/Đoạn thứ nhất/Cảnh thứ I
Chia làm hai đoạn
ĐOẠN THỨ NHẤT
Cảnh thứ I. — TRIỀU ĐÌNH CHÚA NGUYỄN Ở GIA ĐỊNH
Chiếm Gia-Định, Tây-sơn nổi loạn,
Qua Tiêm-la, Nguyễn-chúa cầu binh.
Nguyễn-văn-Thành, tướng-tá, quân-sĩ
Nguyễn chúa viết. — (Như ta nay) trấn thành Gia-định, nối nghiệp thúc-hoàng[1] thương mẹ già hiểm trở bị thường, nhớ liệt thánh gian nan từ trước.
Hựu viết. — (Như nay cơ nghiệp Nguyễn trào nhất đán khuynh nguy làm vậy) trước cũng bởi tham lam hại nước, giận bấy lũ quyền thần,[2] sau làm cho đồ độc sinh dân, căm thay loài nghịch tặc[3].
Hựu viết. — (Ta từ khi khởi binh Long-xuyên cũng đã nhiều phen cùng giặc đối địch) dẫu Vương-sư cũng có phen bãi bắc, (nhưng rứa mà) nhờ lòng người còn hát khúc hoài nam[4], (bởi vậy cho nên ta) nằm chông nếm mật cũng cam[5], nấu sắt nung vàng quyết dạ, (chi nữa) ngâm thành thi sổ cú, liên tả ngã thốn hoài (a):
(Như ta nay yêm lưu khách địa cũng đã lâu ngày, mà một đôi khi thư nhàn trông về cố quốc thời thấy) Mờ mịt mây che núi Ngự-bình.[6]
(Ấy là phong cảnh thần-kinh thuở xưa như vậy) Ngậm ngùi phong cảnh chốn thần kinh.
(Ta nhớ lại liệt thánh thuở trước, chín đời khai thác thiệt đã gian nan) Hai trăm năm lẻ cơ đồ ấy.[7]
(Mà đến bây giờ lầm vào tay quân loạn tặc đến nỗi xã tắc khuynh nguy bởi vậy cho nên) Gánh vác kiền khôn bởi một mình.
Quân ra.
Báo viết. — (Dạ dạ) Tây-sơn thuyền trăm chiếc, đã vào cửa Cần-giờ, súng bắn tợ mưa, đạn rơi như cát, đồn ta đã tan nát, quân nó lại tấn công, tặc binh điệp điệp trùng trùng, sự thế nguy nguy cấp cấp.
Nguyễn-chúa nghe báo giật mình.
Nguyễn-chúa viết. — Văn ngôn thất sắc, thính thuyết kinh thần, cấp triệu tướng thần, trướng tiền thính lịnh (a).
Hựu viết. — Nay tặc chúng hoàn công tứ diện, quân ta khôn châu thủ cô thành, (chư tướng) khá truyền cho các đạo quan binh, võng Tiêm quốc mau mau tiến phát.
Tướng thần phụng mạng rồi đi vào.
Hựu viết. — Mẫu-thân, Hoàng-phi cấp sự.
Bà Quốc-thái và bà Hoàng-phi chạy ra.
Quốc-thái, Hoàng-phi đồng viết. — Hà sự.
Nguyễn-chúa viết. — (Dạ dạ, trăm lậy mẹ, như công việc bây giờ), tặc binh đã gần tới, xin mẹ kíp dời chân (còn em) ta cậy em hộ giá đăng trình, phải chăm chút thần hôn thị dưỡng.
Hựu viết. — (Tả-quân Lê-văn-Duyệt) giao ngươi phò từ giá, lánh về chốn hương thôn, (nghe ta dặn cho rõ) ngươi đi đường xá, liệu đó mà xem, nếu tặc đảng truy bôn, thì lánh ra Phú-đảo.
(Hậu[đính chính 1]-quân Chu-văn-Tiếp) — Ngươi khá đem tiên-thư một bức, sang Tiêm-la trình với thứ-cung (nghe ta dặn) bức thư này ta đã mật phong, ngươi tua khá tiểu tâm cẩn thận.
Chu văn-Tiếp phụng mạng rồi vào.
(Trung[đính chính 2]-quân Nguyễn-văn-Thành) — Ta cùng các tướng thần tiên phát, giao cho ngươi coi toán hậu binh, (nghe ta dặn) như tặc đồ truy nhiếp kiêm trình, ngươi tua phải liệu phương để địch.
Nguyễn văn-Thành phụng mạng rồi vào.
- ▲ Đức Gia-Long gọi đức Hiếu-Định là chú.
- ▲ Ngươi Trương-phúc-Loan.
- ▲ Anh em Tây-sơn là Nguyễn-văn-Nhạc, Nguyễn-văn-Huệ
- ▲ Có người sử-sĩ ở Quảng-bình tên là Hoàng Quang, làm bài hát bằng tiếng quốc-ngữ gọi là khúc hoài nam, bởi thế đâu đâu đọc đến bài hát ấy, đều là nhớ đến chúa Nguyễn.
- ▲ Bởi chữ « Ngọa tân thường đởm » 臥 � 嘗 膽 là cái tích thuở trước ông vua Ngô tên là Phù-Xa mà muốn giả thù vua Việt là Câu-Tiễn, làm ra như thế để cho ăn không ngon, nằm không ngủ, là chỉ cốt để lo báo thù mà thôi.
- ▲ Cái núi để làm bình phong ở trước thành Phú-xuân gọi là núi Ngự-bình.
- ▲ Từ đức Gia-Dụ vào trấn đất Thuận-hóa, cho đến đức Hiếu-Định mất, tính đã đến hơn 200 năm.